AHMETLER’DE YER ADI ZENGÄ°NLİĞİ
Dağlara taşlara adımı yazdım
Türkümü söyler yamaçlardaki ardıç aÄŸacı
Bir sen bilirsin beni, bir de daÄŸlar
Köyümün taşı toprağı, derdimin ilacı
Mustafa KOÇ
Her Adımda Bir Yer Adı...
Bir yerde okumuÅŸtum, insanlar bir yerden baÅŸka bir yere göç ederse gittikleri yerlere önceki yurtlarının yer adlarını da götürürmüÅŸ. Çok mantıklı geldi. Ahmetlerdeki zengin yer adlarından bazılarının 700 sene önce geldikleri yerlere benzetilmiÅŸ olabileceÄŸini düÅŸünüyorum. Ä°nsanlar, hatıralarını buraya taşımış ve eski yerlerin adlarını burada yaÅŸatmış olabilir. Ama belli ki bu kadar zengin bir adlandırma kültürü, yaÅŸanmış olaylara ya da yaÅŸamış insanlara ait bir geçmiÅŸi de ifade edebilir.
Ayrıca Ahmetlerdeki yer adlarının aynısının bazı Akseki köylerinde de olduÄŸunu gördüm. Bu benzerliklerin de geçmiÅŸten kalan ortak yer adları kültürüyle ilgili olması mümkündür.
Burada hayran kaldığım çok güzel yer adları var. Bu sadece bir adlandırma deÄŸil, aynı zamanda bir dil zenginliÄŸi bu. Çok güzel bir Türkçeyle söylenen çok güzel yerler...
Ahmetlerdeki yer adları öteden beri ilgimi çekiyordu. DüÅŸünüyorum da baÅŸka bir yerde, böyle küçük bir coÄŸrafyada bu kadar çok ve bu kadar deÄŸiÅŸik yer adı var mıdır? Hiç Sanmıyorum. ÖrneÄŸin bir ova köyünde kilometrelerce uzanan geniÅŸ ve düz arazilerde kurulu köylerin hiçbir zaman böyle bir ÅŸansları yok. Ä°ÅŸte “ovanın sonu, ortası ya da başı“ olabilir. Oysa Ahmetler, adım başı ayrı adları olan yerlerden geçilmiyor. Atalarımız neredeyse her adımda bir yere ad vermiÅŸ. Hem de nasıl adlar? O kadar güzel sözcükler var ki, hepsinin belli bir hikayesi olduÄŸu da anlaşılıyor. Hepsi de öz Türkçe ve dilimizin en katkısız örnek sözcüklerini de gösteriyor. Birimiz bir gün bu yer adlarının öykülerini araÅŸtırıp yazmalıyız.
Küçücük bir köydeki bu kadar çok yer adını; sosyal ve kültürel anlamda bir zenginlik, bir dil zenginliÄŸi olarak görüyorum.
Öyle bir coÄŸrafyamız var ki bir tepeyi aÅŸmadan ikincisi önünüze dikiliyor. Bir dereyi geçmeden bir baÅŸkası keser yolunuzu. Her adımda ayrı bir manzara, her dönemeçte yeni bir görüntü, baÅŸka bir dünya karşılar sizi. Bu adların veriliÅŸiyle ilgili bazı coÄŸrafi ve sosyal nedenleri olabilir.
Bazı yer adları kiÅŸilerle ilgili: Bodur’un ekinliÄŸi, Ahmet’in Adası, KöroÄŸlu EkinliÄŸi, Hatice’nin Suyu, Musalar OluÄŸu, Erenler YokuÅŸu…
Bazıları orada yetiÅŸen bitkileri yansıtıyor: Sarı Çıbıklı (Sarı Çubuklu), Ardıçlı Yatak, Sarı Otlu, Pelitli Goyak (Pelitli Koyak), Dali Biladan, SoÄŸanlık, Çiçekli Döllük
Bazıları doÄŸanın özelliÄŸini yansıtıyor: ÇataltaÅŸ, Çukur, Çayır, Gökkaya Deresi, Tıngıravık TaÅŸ, DeÄŸirmen BoÄŸazı, Koyak Altı, SoÄŸuk Suyun Gözü, Gücükburnu, TaÅŸ Harman, Kurtlar Deresi, Çakalköy
YaÅŸanmış olaylara ait yer adları da var: OÄŸlan ÖldüÄŸü, Davar Kırıldığı, Hatıl Yandığı…
Bu gruplamayı çoÄŸaltmak mümkün. Ama önemli olan her birinin son derece mantıklı ve yaÅŸanmış gerçeklere uygun oluÅŸu ve tamamen Türkçe sözcüklerden olması.
Yer adlarıyla ilgili aynı özelliÄŸin yayladaki yer adlarıyla da ilgili olduÄŸunu söylemeliyim. Bunun için Ahmetler Yaylasındaki yer adları yazısına bakabilirsiniz.
Köyümüzdeki bu zenginliÄŸi, Ahmetler’in yer adlarını adım adım sizlerle tanıştırmak istiyoruz. Kim bilir ileride bir gün bu yerleri gezip görmek isteyenler de çıkabilir.
Bu konuyu iki başlık altında yayımlıyoruz:
1- Ahmetler'in yer adları 2- Ahmetler Yaylasındaki yer adları www.ahmetler.net’ten alınmıştır.
1- AHMETLERDEKÄ° YER ADLARI
Yer Adlarının Gizemi
Eskiden beri yer adları ilgimi çeker. Bir yere o adın nasıl verildiÄŸini hep merak eder dururum. Sosyal hayatın geriye bir kültür mirası olarak bıraktığı en belirgin iz, belki de bu yer adları.
Bir bölgeye yerleÅŸen insanlar; yaÅŸadıkları, konup göçtükleri, ekip biçtikleri, yatıp kalktıkları yerlere kendi hayat tarzlarına ya da hatıralarına uygun düÅŸecek adlar vermiÅŸler. Bu yer adlarında küçük bir köyün etrafında dönen sosyal hayat deneyimlerinin zenginliÄŸini görebilirsiniz. Bir bakıma yer adları, yazılmamış bir sosyal tarihe benziyor. Eski insanların sonraya bıraktığı bir tarihsel kalıntı, yer adları...
YaÅŸanmış kötü bir olayın geçtiÄŸi yere o olayın adı verilmiÅŸ: OÄŸlan ÖldüÄŸü, Davar Kırıldığı…
Birçok yer doÄŸal ve coÄŸrafi özelliÄŸini yansıtan adlar almış: TaÅŸ Harman, Say Köy, Çatal TaÅŸ, YokuÅŸ Başı, Kazan Göbet, Çukur…
Bazı yerler, oraya damgasını vuran unutulmuÅŸ bir insanın adını alarak ölümsüzleÅŸmiÅŸ: Bodur’un EkinliÄŸi, Ahmet’in Adası, Ümmü Dadı…
Kimi yerler, oradan elde edilen ürünle anılmış: Murtlu Koyak, Sarı Çıbıklı, Alıçlı Yatak, Mercimeklik…
Özetle yer adlarının veriliÅŸinde son derece mantıklı ve anlaşılır bir gerekçe var.
Eskiden bu bölgedeki birçok köy Ahmetler'e baÄŸlıydı. Hala Hocalı'da, Cırıklı'da bile nüfus kaydında doÄŸum yeri Ahmetler olarak geçen nüfus cüzdanları olduÄŸu söylenir. Zamanla bu köyler Ahmetler nüfusundan ayrılmış. Önceki yıllarda Gençler (Gecereme) ve ErengeriÅŸ köyleri, Ahmetler Muhtarlığına baÄŸlı yerleÅŸim yerleriydi. Sonradan buralar Ahmetler'den ayrılarak ayrı birer köy odular. Bu iki köy için de belirli bir arazi ayrıldığı halde Ahmetler, bölgedeki en geniÅŸ topraklara sahip köylerden biridir. Yüz ölçümü geniÅŸ bir köy olmasına raÄŸmen ekime elveriÅŸli toprağı en az köy belki de burası. Çünkü arazi genellikle daÄŸlık ve ormanlıktır.
Ahmetler, daÄŸlık ve ormanlık bir doÄŸada kurulu olduÄŸu için adım başı her köÅŸede ayrı bir mevki adı var. Bu adların hepsinin arı Türkçe oluÅŸu ise dikkat çekici. Unutulan birçok sözcük hala bu yer adlarıyla yaşıyor.
Bütün Yer Adları Arı Türkçe
Köyümüzün çevresindeki yer adlarını derlediÄŸimiz gibi Ahmetler Yaylasındaki yer adlarını da topladık.
Hem köydeki hem de yayladaki yerlerin adlarını atalarımızın koyduÄŸunu düÅŸürsek bu sözcükler de bize geçmiÅŸten kalan bir kültür mirası sayılır. Bu yer adlarının dikkat çeken en önemli özelliÄŸi ise bu sözcüklerin hemen hemen tamamının arı bir Türkçeyle söylenmiÅŸ olmalarıdır.
Günümüzde bazı kesimlerin Arapça ve Farsça özlemi içinde olduÄŸunu, bazılarının da Ä°ngilizce için yanıp tutuÅŸtuklarını gördükçe üzülüyorum. Elbette baÅŸka diller öÄŸrenelim ama önce kendi dilimizi anlamalı ve yaÅŸatmalıyız. Dilini koruyamayan ülkesini de koruyamaz.
Türkçeyi koruyup geliÅŸtirmek Türkiye’yi koruyup geliÅŸtirmekle aynı anlama gelir. O nedenle Toroslarda yaÅŸayan arı Türkçeyle kentlerde kültürel baskı altındaki dil arasında gözle görülen bir fark olduÄŸunu vurgulamak istedim.
Ä°ÅŸte bu geniÅŸ topraklardaki baÅŸlıca mevkilerin adları ÅŸöyle:
AHMETLER’DE YER ADLARI
Akbelen
Akbağın Dibi
Alaca ini
Alıçlı Yatak
Ardıçlar
Arı Taşı
Asar
AÅŸağıköy (1)*
AÅŸağıköy Ketiri
AÅŸağıköy GediÄŸi
Atlanba
Balamut Dibi (Palamut Dibi)
Balçıklı BoÄŸazı
Bedel Yeri
Biladancık
Bilavgat
Bodurun EkinliÄŸi
Borcaklı Burun
Buynuzlu Yatak
Bük
Celel Yaka > Celal Yaka
Cırnaz
Cipcikli
Cipcikli Başı
ÇiriÅŸli Yatak
Çakal Köy
ÇakalöldüÄŸü
Çakıllı yatak
Çaltılı
Çardak G.tü
ÇataltaÅŸ (2)*
Çayır
Çebiç Yatağı
Çekiç Beleni
Çevlik > Çevlik Tepesi
Çevlik BoÄŸazı > Çevlik Başı
Çılbıltılı Yatak
Çıtırıklı * (3) Gavur yapısı, eski para bulunan tarihi yer.
Çiçekli Döllük
ÇiriÅŸli Yatak
Çöndür’ün Ä°ni (4)*
Çukur
Dali Biladan
Dar BoÄŸaz
Darı yeri
Davar Kırıldığı
Dedeler Yalağı
Değirmen Boğazı
Değirmenin Adası
Delik Ä°n
Delikkaya Başı
Diilengiç > diÄŸlenbiç > diÄŸlembiç > dinlengiç (5)*
İnaltı
Dikmen
Doğru Yol Başı
Ebenin Koyağı
Emine bezili
Eren GeriÅŸ
Erenler
Erenler YokuÅŸu
Eyne Beyi
Fersin Yaka
Gavur Yapısı
Gazan Göbet
Gedik Başı
Göbekçinin Bükü
Gödeles
Gök Hüseyin Yeri
Gökkaya Deresi
GökoÄŸlanın Adası
Gönnük kaya
Gözet altı
Gözet başı
Gübreli BoÄŸaz
Gübreli BoÄŸaz
Gücükburnu > Küçükburun
GüÄŸlen
Harmankaya
Harman Pelit
Hasan’ın Suyu (6)*
Hasar
Hatıl Yandığı
Haticenin suyu
Havut
Hebilbey Köyü
Ä°kidere KavuÅŸtuÄŸu
Ä°kitepecik
Ä°koorum (Ä°ki korum)
İn yakası
İnbaşı
İncirli (Dikmen ardı)
Ä°nce Senir
Ä°nin Önü
Kale
Kalkan TaÅŸ
Kalmık DöllüÄŸü
Kanlı Göbet
Kapanya (7)*
(Tek kapıdan girilebilen bir yer)
Kaplan Boğazı
Kapuz Ağzı
Kara Gönnes
Kara in
Karakesme
Karanlık Boğaz
Karanlıkbük
Kayaltı > Kayaaltı
Kazan Göbet (8)*
KelbaÄŸ
Kelyer
Kelyol (Uçurum)
Ketirce Gedik
Kıldıravık Taş > Gıldıravık Daş
KızılaÄŸaç
Kızılan
Kızıl Belen
Kızıl Bilavgat
Kızılbük
Kızılin
Kızılyer
Kızılca AÄŸaç
Kirse Muğarı
Koca AÄŸaç Sokağı
Koca Belen
Koca Bezil
KocataÅŸ
KoramÅŸa > GoramÅŸa (Hürrem Åžah) (9) *
Korum Ardı
Koyak Altı
Koyak Yüz
Kömür Ocağı
Köprü Ayağı
KöroÄŸlu EkinliÄŸi
KöseloÄŸlu Yatağı
Köy Ketiri
KöyöÄŸün > Köyönü
Köy Yeri (Babuçcular)
Köyiçi (10)*
Kurtlar Deresi
Kuru Bayır
Kuruca deresi
Kuzyaka
Kuzlu GözüktüÄŸü
Mandallar
Mehelbükü
Mercimeklik
Mezar Ardı
Murtlu Koyak
Murtluca
Musalar OluÄŸu
Mustafa Elifi
Mustafacığın Yeri
Nergizli
OÄŸlan ÖldüÄŸü (11)*
Oluk Önü > OluÄŸönü (ÇeÅŸme Önü)
Orta Belen
Öküz Yatağı
ÖteköyöÄŸön (Öte (uzak) köy önü)
Palamut Dibi
Payam Seki
Pelitli Koyak
Pinar Yalak
Saklaröyü > Saklarönü
Sarı Balak
Sarı Çubuklu TaÅŸ
Sarı Çubuklu
Sarı Otlu
Sarı Purç (Ot, Purç)
Sarınç
Sarınç Beleni
Sarp
Sarpın Ağzı
Sayköy
Serken
Serken Yaka
Seyret Alanı
Soğanlık
SoÄŸuk Suyun Gözü
Sokma Ağzı
Sumaklı
Sümbüllü
SürmeÅŸe
Tahta
Tahtacı Yurdu
TaÅŸ ÇeÅŸme > Gavur ÇeÅŸmesi
TaÅŸ Harman
Taşlıca
Teke Taşı
Tıngıravık Taş
Tilki Boğazı
Tuz Taşı
Tülüdü’nün Yatak Yeri
Tütünlük
Ulumalı Taş (12)*
ÜleÄŸe
Ümmü Dadı
Yalaklar
Yalaklar Mezarlığı
Yaz Yurdu
Yazı
Yellice
Yıldırımlı
Yokuşbaşı
Yol Taşlıcası
Yoncalı Koyak
Yonga Bucağı
Yukarıdere
(*) NOT:
Bu listeyi tamamlamak için büyük bir sabırla yardımcı olan amcam Pantır Mustafa Koç'a teÅŸekkür etmeliyim. Ne de olsa bu köyün her taşında toprağında, deresinde tepesinde ayak izi olan, çarık eskiten bir adam Pantır Koç. Hayatı çobanlıkla geçen ve daÄŸları özlediÄŸini söyleyen amcam, adeta her dağın hesabını verdi.
(1) - AÅŸağıköy:
(2) - ÇataltaÅŸ: Nazarla ikiye ayrıldığına inanılan deÄŸirmen yolundaki iri kaya.
(3) Çıtırıklı:
(4) - Çöndür’ün Ä°ni: Fersin köyüne bir ölet gelmiÅŸ. Çöndür adlı biri, öletten kaçmış ve bu ine sığınmış; köyden gelip uyarmışlar; “ölet bitti“ demiÅŸler. Çöndür, köye dönmüÅŸ ama o gün o da ölmüÅŸ. (Ölet: Salgın hastalık)
(5) - DiÄŸlembiç: Dinlenme yeri. Köyönü bahçelerine de de giden dere yolunda taşıdıkları yüklerle oturup biraz dinlendikleri bir dinlenme yeri. Durak. Eskiden köyün içme suyu dereden taşınırdı.
(6) – Hasan’ın Suyu: Hacı Hatip'in dedesinin kardeÅŸi Hasan adında bir çoban, kurbanlık erkeç güderken eÅŸkiyalar adamı öldürüp ÅŸalıyla aÄŸaca asmışlar sonra da malını sürüp gitmiÅŸler.
(7) - Kapanya: Bir tek giriÅŸ kapısı bulunan bir bölge.
(8) - Kazan Göbet: Ä°naltında, kayadan oluÅŸan yüzme yeri. Köyün çocukları ilk yüzme deneyimlerini doÄŸal bir havuz olan bu gölette yaÅŸarlar.
(9) - KoramÅŸa > GoramÅŸa (Hürrem Åžah): Köyün ilk yerleÅŸim yerlerinden biri. Türklerden önce de önemli bir yerleÅŸim yeri olarak biliniyor.
(10) - Köyiçi: Ahmetler’in bugünkü köy yerine kurulmadan önceki yerleÅŸtiÄŸi eski köy yeri. Sokma AÄŸzı da denilen bu bölge ÅŸimdiki köyün bir basamak aÅŸağısında, TaÅŸharman’dadır.
(11) - OÄŸlan ÖldüÄŸü: Yörük obalarında yolda ölen bir erkek çocuÄŸun mezarının bulunduÄŸu yer.
(12) – Ulumalı TaÅŸ: KoramÅŸa'nın üstünde, Çıtırıklı yolunda "uluma" adlı bir bitkinin yetiÅŸtiÄŸi yer.
Not: Ahmetler Yaylasındaki Yer Adları da ayrıca yayımlanacaktır.