Öğretmen Duyşen

ÖĞRETMEN DUYŞEN

Cengiz AYTMATOV

Penceremi ardına kadar açıyorum. Temiz hava doluyor odaya. Yeni

resmim için çizdiğim desenlere mavimsi, solgun loşlukta göz

atıyorum. Bir sürü desen var; hep yeni baştan, yeni baştan

başlamıştım çünkü. Ama resmimi bir bütün olarak göremiyorum daha.

Asıl şeyi, duru yaz şafakları gibi ansızın, karşı konmaz bir biçimde

çıkıp geliveren, insanın içinde esrarengiz, kavranılmaz izler bırakan o

güçlü şeyi bulamadım. Ağaran gecede odayı adımlıyorum, düşünerek,

düşünerek, düşünerek... Hep böyle olur. Yapacağım resmin sadece

içimde kalacağını sanırım hep.

 

Bitmemiş resimlerimden en yakın arkadaşlarıma bile söz açmam.

Eserlerimi korkunç bir kıskançlıkla koruduğum için değil, beşiğinde

yatan bir bebeğin büyüyünce nasıl bir insan olacağını kestirmek zor

olduğu için. Bitmemiş bir resim hakkında yargıya varmak da o kadar

zordur. Ama bu kuralı bir kerecik bozacağım; bitirmediğim bu resim

hakkındaki düşüncelerimi herkes duysun, bütün insanlar paylaşsın

istiyorum.

 

Özenti değil bu. Başka türlü davranamam bunun altından yalnız

başıma kalkamam çünkü. Beni yakalayan, fırçamı elime aldıran

öykü öylesine sarsıcı ki, bu öykünün yükünü taşıyamayacağım artık.

Elimde ağzına kadar dolu bir bardak var sanki; içindekini dökmekten

korkuyorum. Onun için, insanlar beni aydınlatsın, bana yardım etsin,

benim yanımda yer alsın, duygularımı paylaşsın istiyorum.

 

Yaklaşın, yüreklerinizin sıcaklığını esirgemeyin benden, bu

öyküyü anlatmak benim görevim...

 

Bizim Kurkuru köyü, dağların eteğinde, yarlardan gelen bir sürü

küçük derenin suladığı bir düzlüktedir. Altında Sarı Vadi uzanır,

uçsuz bucaksız bir Kazak ovası. Karadağlar'la çevrelenmiştir; batıya

giden demiryolunun koyu çizgisi, ovayı ikiye böler.

 

Köyün arkasındaki tepede, iki tane uzun kavak ağacı vardır. Kendimi

bildiğimden beri oradadır o kavaklar. Kurkuru'ya hangi yönden

gelirseniz gelin, ilk olarak, tepede birer işaret kulesi gibi duran o

kavakları görürsünüz. Duygularımı açık seçik anlatamıyorum,

çocukluk anıları çok değerli olduğu için belki, belki de geçimini resim

yapmaya bağlayan bir sanatçı olduğum için ama ne zaman trenden

inip köye yollansam, gözlerim ufukta o sevgili kavakları arar. Uzaktan

göremem onları; ama hep görür gibi, dokunur gibi olurum.

 

Uzaklardan Kurkuru'ya dönerken, hep aynı hüzünlü duyguyu

taşımışımdır içimde:

 

Acaba kavaklarımı görebilecek miyim? Dönebilecek miyim evime?

 

Bütün istediğim, o tepeye tırmanmak, çok uzun zaman ağaçların

altında durmak, yaprakların hışırtısını dinlemek...

 

Birçok ağaç var köyümüzde, ama o kavaklar başkadır. Ayrı bir

dilleri, ayrı, ezgili bir canları var onların. Gece olsun, gündüz olsun,

ne zaman gelirseniz gelin, onların bitmek bilmeyen bir hışırtıyla, bir

mırıltıyla salındıklarını görürsünüz.

 

Sonradan, yıllar sonra, kavakların sırrını çözdüm. Bir tepede

oldukları için bütün rüzgarları alıyorlardı, en hafif meltem bile

yapraklarını sallıyordu onların.

 

Bu basit gerçeği anlamam, hiç mi hiç hayal kırıklığına uğratmadı

beni; onlara karşı takındığım çocuksu davranışımdan da etmedi. O

davranışımı bugüne kadar sürdürdüm. Tepedeki o kavak ağaçlarını

hala canlı birer varlık olarak düşünüyorum. Çocukluğumu orada,

onların ayaklarında bıraktım, yeşil, büyülü bir camın kırıkları gibi...

Yaz tatili başlamadan önce, okulun son günü, bağırarak, çığlıklar

atarak tepeyi tırmanır, kuş yuvası aramaya çıkardık. O iki dev,

sallanarak, mırıltıyla sanki gölgelerine çağırırdı bizi. Ama biz,

yalınayak yumurcaklar, dallara tırmanır, kuşların ülkesini altüst

ederdik. Kuşlar ötüşerek havalanır, tepemizde dönmeye başlarlardı.

Ama aldırmazdık bile. İçimizde en gözüpekin, en cesurun kim

olduğunu anlamak için tırmanır, tırmanırdık. Derken, güzel bir ışık

dünyası, geniş bir dünya açılırdı önümüzde... büyülü bir dünya.

Çarpıcı bir yanı vardı o genişliğin.

 

Kuş yuvası aramayı unutarak hepimiz birer dala tüner, hiç

kıpırdamadan, sanki soluk bile almadan aşağıya bakardık. Dünyanın

en büyük yapısı sandığımız ahır bile, kolhozun ahırı bile, küçük bir

kulübe gibi görünürdü. Parıltılı bir kavrukluk içinde yüzen bozkır

uzanırdı köyün ötesinde. Mavimsi uzaklıklara bakınca, daha önce hiç

görmediğimiz topraklar, gümüş sicimler gibi uzayan dereler görürdük.

Dallara tutunarak düşüncelere dalardık: dünyanın sonu muydu burası,

yoksa bu gördüklerimizin ötesinde bizim göğümüze, bulutlarımıza,

derelerimize benzeyen başka gökler, bulutlar, dereler var mıydı?

Büyülü sesini dinlerdik rüzgarın; hışırdayan yapraklar, mavimsi

sislerin ötesindeki esrarengiz ülkeleri anlatırdı bize.

 

O ülkeleri gözümün önüne getirmeye çalışırdım, kulağıma

yaprakların hışırtısı geldikçe, yüreğim korkudan, heyecandan güm

güm atmaya başlardı. Şimdi aklıma geliyor: o kavakları kimin

diktiğini hiç mi hiç düşünmemişim o zamanlar. O bilinmeyen insan,

fidanların köklerini toprağa yerleştirirken ne hayaller kurmuş kimbilir,

onlara ne umutlarla bakmış, boy atmalarını hangi duygularla

gözlemiş?..

 

Köylüler, kavakların bulunduğu o tepeye Duyşen'in Okulu

derlerdi. Neden öyle derlerdi, bilmiyorum. Hatırlıyorum, atını arayan

bir adam, yoldan geçen birine:

 

Doru bir at gördün mü buralarda? diye sormuştu. Cevabını da

hatırlıyorum:

 

Dün gece Duyşen'in okulunda birkaç at otluyordu. Belki senin doru

at da oradadır.

 

Biz çocuklar da hiç düşünmeden, büyüklere özenerek Duyşen'in

okulu derdik tepeye.

 

Hadi, Duyşen'in okuluna gidip serçeleri korkutalım... Söylenenlere

bakılırsa, eskiden bir okul varmış bu tepede. Ama izi bile kalmamıştı

artık. Okulun izlerini çok aradım çocukken, bulamadım. Sonraları,

çıplak bir tepeye Duyşen'in okulu denmesi garibime gitmeye başladı;

köyün ihtiyarlarına Duyşen'in kim olduğunu sordum.

 

İçlerinden biri, omuzlarını silkerek:

 

Duyşen mi? dedi. Hala yaşıyor. Eskiden Komsomol üyesiydi. O

tepede eski bir kulübe vardı, Duyşen okul yaptı orayı. Çocuklara

okuma yazma öğretti. Okul da ne okuldu ya; adını bile etmeye

değmez! Evet, garip günlerdi o günler. Bir atı yelesinden tutup da

ayağını üzengiye geçirdin miydi, kendi kendinin efendisi sayılırdın.

Duyşen de öyle yaptı. Çılgınca bir düşünce saplanmıştı kafasına; o

düşünceyi gerçekleştirdi. Okulunun bir taşı bile kalmadı şimdi, ama

tepeye verilen ad hala yaşıyor. O günlerden kalan da sadece bu...

 

Duyşen'i pek tanımıyordum bile; uzun boylu, iri kemikli bir ihtiyar

olarak hatırlıyorum onu; iğne gibi kaşları vardı. Evi, derenin karşı

kıyısındaydı. Görevi, kolhozdaki arklardan suyun akışını

denetlemekti; günlerini tarlalarda geçirirdi hep. Ara sıra, atının eyerine

koca bir şilte bağlamış, sokaktan geçerdi; atı da kendi kendisinin

efendisi gibiydi.

 

Yıllar sonra, Duyşen'in köyün postacısı olduğunu söyledi biri.

Hatırladıklarım bu kadar işte. O günlerde, Komsomol üyesi denildi

miydi, hareketli, konuşkan, her toplantıda kalkıp düşüncelerini

açıklayan, gazeteye beleşçiler, hırsızlar hakkında yazılar yazan bir

delikanlı, bir yiğit gelirdi gözümün önüne. Bu sakallı, uysal

ihtiyarın bir Komsomol üyesi olabileceğini aklım almazdı, üstelik,

birazcık okuma yazma bilen bu adamın bir zamanlar öğretmenlik

ettiğini düşündükçe daha da şaşırırdım. Doğrusu istenirse, onun

öğretmenliğinin, köyü saran palavralardan biri olduğunu sanırdım.

Yanılmışım...

 

Geçen sonbaharda köyden bir telgraf aldım... Kolhozdakiler, kendi

elleriyle kurdukları yeni okulun açılış törenine çağırıyorlardı beni.

Gitmeye karar verdim; köyümüzde böyle büyük bir güne nasıl olur da

katılmazdım? Hatta törenden birkaç gün önce gittim.

 

Dolaşmak, doğduğum, büyüdüğüm yerlerin resmini yapmak

istiyordum. Söylediklerine göre, üniversitede öğretim üyesi bulunan

Süleymanova'yı da çağırmışlar. Köyde birkaç gün geçirdikten sonra

Moskova'ya gidecekmiş.

 

Bu değerli kadının, daha çocukken köyümüzden ayrıldığını

biliyordum.

 

Ben de şehirde karşılaşmıştım onunla. Orta yaşını geçmiş, parlak,

siyah saçlarına ak düşmüş, heykel gibi bir kadındı. Üniversitede

kürsüsü vardı; felsefe dersleri veriyor, sık sık başka ülkelere yolculuk

ediyordu.

 

İşi başından aşkındı. Yakından tanıyamamıştım onu. Ne zaman

karşılaşsak köyden bir haber olup olmadığını sorar, yeni resimlerim

hakkında hiç değilse birkaç kelime söylerdi. Bir gün cesaretimi

toplayıp: Altınay Süleymanova, neden köyünüze gidip biraz

kalmıyorsunuz orada? diye sormuştum. Sizinle övünüyorlar,

başarılarınızı duymuşlar.

 

Kurkuru'ya artık hiç gitmediğiniz için kendilerini küçümsediğinizi

sanıyorlar. Gülümseyerek: Evet, günün birinde Kurkuru'ya

gitmeliyim tabii, diye cevap vermişti. Yıllardır gitmedim oraya... gidip

görmek istiyorum. Köyde hiç akrabam yok, ama ne çıkar?.. Yakında

giderim, Kurkuru'yu özledim Tören başlamak üzereydi ki, Altınay

Süleymanova çıkageldi. Yeni okulu dolduran köylüler, onun geldiğini

görür görmez dışarı fırladılar.

 

Dostu yabancısı, genci ihtiyarı, hepsi onun elini sıkmak istiyordu.

Altınay böyle bir karşılanma beklemiyordu galiba; sanırım biraz

heyecanlandı. Sahneye kurulmuş masaya doğru yürürken, ellerini

göğsüne bastırıp sağa sola selamlar verdi.

 

Herhalde hayatında birçok toplantıya, birçok törene katılmıştı

Altınay, herkesten yakın, sıcak bir ilgi görmüştü; ama köy okulunda

karşılanması öylesine içtendi ki, gözleri yaşardı.

 

Konuşmalardan sonra, Genç Öncüler'den bir topluluk, ona bir demet

çiçek, bir de kırmızı Genç Öncüler kurdelesi verdi, onur defterinin

ilk sayfasına bir şeyler yazmasını istedi. Sonra, son derece eğlenceli

bir oyun oynadı çocuklar. Oyun bitince, başöğretmen, herkesin yerini

almasını rica etti.

 

Köylüler de, konuklar da, Altınay'ı el üstünde tutuyorlardı. En güzel

halılarla döşeli onur yerini verdiler ona; kendisini ne kadar

sevdiklerini, ne kadar saydıklarını belirtmek için büyük yakınlık

gösterdiler.

 

Böyle toplantılarda hep olduğu gibi, herkes bir ağızdan konuşuyor,

kadeh kaldırıyordu; gürültülü, neşeli bir toplantıydı.

 

Köyün delikanlılarından biri gelip bir tomar telgraf verdi

başöğretmene.

 

Eski öğrenciler çekmişti bu telgrafları; yeni okul için kolhozdaki

köylüleri kutluyorlardı. Telgraflar elden ele dolaştırıldı. Başöğretmen,

delikanlıya:

 

Bu telgrafları ihtiyar Duyşen mi getirdi? diye sordu.

 

Evet. Toplantı bitmeden önce herkes telgrafları okuyabilsin diye atını

dörtnala koşturmuş. Yorgunluktan bitmiş.

 

 Niye dışarda duruyor? Söyle de gelsin içeri.

 

Duyşen'i çağırmak için dışarı çıktı delikanlı. Yanımda oturan

Altınay, tedirgin olmuştu; aklına bir şey gelmişti sanki. Hangi

Duyşen'in sözünü ettiklerini sordu. Ansızın bir gariplik çökmüştü

üstüne.

 

Postacı Duyşen. Tanır mısınız onu?

 

Belli belirsiz başını salladı, masadan kalkmak üzere doğruldu; o

sırada bir atlı geçti pencerenin önünden. Delikanlı odaya girip

Duyşen'in gittiğini söyledi:

 

Gelemezmiş. İşi varmış, dağıtım yapacakmış.

 

Yapsın bakalım, diye homurdandı biri. Onu tutan mı var?

Gelir, ihtiyarlarla oturur sonra.

 

Ah, bizim Duyşen'i bilmezsiniz siz! Her şeyden önce işini

düşünür o. İşini bitirmeden içi rahat etmez.

 

Evet, garip bir adam. Savaştan sonra, hastaneden çıkınca

Ukrayna'da kaldı bir süre. Kurkuru'ya beş yıl önce döndü. Burada

ölmek istiyormuş. Tek başına yaşıyor; hiç evlenmemiş...

 

Başöğretmen:

 

İçeri gelmediğine üzüldüm, dedi. Neyse... zararı yok. Köyün en

saygıdeğer adamlarından biri, kadehini kaldırarak:

 

Yoldaşlar, dedi, hatırlarsınız, eskiden hepimiz Duyşen'in

okuluna gitmiştik. Ama kendisi alfabeyi bile sökemezdi.

 

Yüzünü buruşturarak başını salladı sonra. Hem şaşkın, hem de alaylı

bir hava vardı sesinde.

 

Onun sözlerine katılanlar çıktı: Doğru söylüyorsun.

 

Herkes gülmeye başladı.

 

Doğru tabii. Neler yapmaya kalkmadı Duyşen. Biz de kalkıp

öğretmen yerine koyduk onu!

 

Kahkahalar kesildikten sonra kadehini yeniden kaldırdı:

 

Bakın, günümüzün insanı ne kadar değişik! Altınay Süleymanova

üniversitede öğretim üyesi; adı bütün ülkede biliniyor. Aşağı yukarı

hepimiz ortaokulu bitirdik; çocuğumuz liseyi bile okudu.

 

Bugün yeni bir ortaokul açtık köyümüzde; sadece bu bile

hayatımızın ne kadar değiştiğini gösterir. Dilerim, Kurkuru'lu

delikanlılar, Kurkuru'lu kızlar, çağlarının en okumuş insanları olsunlar

ilerde! Hadi, bunun için içelim.

 

Herkes kadehini kaldırdı; toplantı gürültülü, neşeli bir havaya

büründü yine. Sadece Altınay keyifsizdi; bir tek yudum aldı

şarabından.

 

Ama herkes gülüp eğleniyordu, kimse bunun farkına varmadı.

Durmadan saatine bakıyordu Altınay. Bir süre sonra, temiz hava

almak için herkes dışarı çıktığı zaman, onun ötekilerden ayrılmış

olduğunu gördüm. Sararmış kavakların meltemde hafifçe salındığı

tepeye dikmişti gözlerini. Güneş, bozkırın mor, sisli çizgisiyle göğün

birleştiği yerde batıyordu. Solan ışığı, kavakların tepelerini soğuk,

acılı bir mora boyamıştı.

 

Altınay'ın yanına gittim.

 

Yaprakları dökülüyor. Ama onları bir de baharda göreceksiniz. İçini

çekerek:

 

Ben de bunu düşünüyordum şimdi, dedi.

 

Bir süre sustuktan sonra, kendi kendine konuşur gibi ekledi.Evet,

her canlının bir baharı, bir güzü vardır.

 

Yaşlanmakta olan yüzü düşünceliydi, kederliydi. Kadınsı bir

pişmanlıkla bakıyordu ağaçlara. Artık bir öğretim üyesi yoktu ortada;

kolay sevinen, kolay üzülen, aklı bir şeye ermeyen, alıştığımız bir

Kırgız kadını vardı. Gençliğinin anılarına dalmıştı; hani türkülerde

söylenir: en yüce tepeden bile çağırsanız artık size dönmeyecek olan

gençliğin anılarına öyle ayakta durmuş, kavaklara bakarken bir şey

söylemek istedi bana, ama vazgeçti, elinde tuttuğu gözlüğü gözüne

götürdü.

 

Moskova treni saat on birde geçiyor galiba, dedi.

 

Evet.

 

Öyleyse yavaş yavaş istasyona yollanayım ben.

 

Niye acele ediyorsunuz? diye sordum. Birkaç gün kalacaktınız hani?

Sizi kolay kolay bırakmazlar.

 

Moskova'da acele bir işim var. Bir an önce gitmeliyim.

 

Gitmeyi aklına koymuştu bir kere; hiçbir şey onu yolundan

döndüremezdi artık.

 

Hava gittikçe kararıyordu. Hayal kırıklığına uğramış köylüler,

konuklarını otomobile kadar geçirdiler; daha uzun, hiç olmazsa bir

hafta kalmak üzere, yine geleceğine söz aldılar ondan. Ben de

Altınay'la birlikte istasyona gittim.

 

Niye bu kadar acele etti, diye düşünüyordum. İnsanın kendi

köylülerini kırması saçma bir şeydi... Üstelik böyle bir günde. Bu

davranışının sebebini soracaktım, cesaret edemedim. Onu incitmekten

korktuğum için değil... nasıl olsa bana da bir şey söylemeyeceği için.

Düşünceye dalmıştı; istasyona kadar ağzını bile açmadı.

Sonunda kendimi toparlayarak sordum:

 

Bir şeye üzüldünüz. Sizi istemeyerek kırdık mı yoksa? Birine mi

kızdınız?

 

Daha neler! Kime kızayım? Kızsam kızsam kendime kızarım. Evet,

kendime kızdım.

 

Başka bir şey söylemeden Moskova'ya gitti.

 

Şehre dönüşümden birkaç gün sonra, Altınay'dan bir mektup

aldım. Düşündüğünden daha çok kalacağını yazıyordu Moskova'da;

mektup şöyle devam ediyordu:

 

Moskova'da hemen yapılması gereken önemli işlerim var, ama size

bu uzun mektubu yazabilmek için hepsini bir yana bıraktım. Eğer

anlattıklarımı ilgi çekici bulursanız, yayımlanması için belki bir yol

gösterebilirsiniz bana. Yalnız Kurkuru köylüleri için istiyorum. Bu

karara varmadan önce uzun uzun düşündüm. İnsanlara içimi

açıyorum işte. Yazdıklarımı ne kadar çok insan okursa, içim o kadar

rahatlayacak. Beni kırmaktan, incitmekten çekinmeyin. Ne

düşünüyorsanız yazın bana.

 

Mektubun bende bıraktığı etki öylesine büyüleyiciydi ki, günlerce

başka bir şey düşünemedim. Yapılacak en iyi şeyin, olayları Altınay'ın

ağzından anlatmak olacağına karar verdim sonunda.

 

1924 yılıydı. Evet, 1924'dü...

 

Şimdi kolhoz olan yer, yoksul köylülerin yaşadığı küçük bir köydü

o zamanlar. Ben on dört yaşındaydım; ölmüş babamın amca oğlunun

evinde oturuyordum. Annem de ölmüştü.

 

O güz, zengin çiftçiler kışı geçirmek üzere koyunlarını alıp dağlara

çıktıktan sonra, köyümüze bir yabancı geldi. Sırtında bir kaput vardı

yabancının. Kaputu çok iyi hatırlıyorum: siyahtı çünkü. Dağlar

arasına sıkışıp kalmış köyümüze kaputlu bir yabancının gelmesi epey

heyecan uyandırdı.

 

Önce, onun orduda komutanlık yapmış olduğu söylentisi yayıldı;

sonradan anladık ki, komutan filan değilmiş... yıllar önce, herkesin aç

kaldığı bir kış, demiryolunda çalışmak üzere köyden ayrılan, sonra da

kendisinden hiçbir haber alınmayan Taştanbeg'in oğluymuş.

 

Duyşen'miş adı; söylediğine göre, okul kurmak, çocuklara okuma

yazma öğretmek için gönderilmiş.

 

Okul nedir, kimse bilmiyordu köyde. Kimsenin kafasında okul diye

bir kavram yoktu. Onun için Duyşen'in sözlerini pek ciddiye

almadılar. Onun köye gelişinden kısa bir süre sonra, herkes toplantıya

çağrılmasaydı, ciddiye alacakları da yoktu.

 

Amcam toplantıya gitmek istemedi önce.

 

Ne zaman insanın işi başından aşkın olursa o zaman toplantıya

çağırıyorlar! dedi.

 

Ama ihtiyar atını eyerleyip kurula kurula yola koyuldu. Ben de,

komşuların çocuklarıyla birlikte, arkasından gittim onun. Toplantıların

yapıldığı küçük tepeyi soluk soluğa tırmandığımızda, siyah kaputlu,

soluk yüzlü delikanlının köylülerle konuşmakta olduğunu gördük.

Söylediklerini pek duyamıyorduk; yaklaştık. Sırtına koyun postundan,

eski bir ceket geçirmiş çok ihtiyar bir adam, Duyşen in sözünü kesti:

 

Dinle oğlum eskiden çocuklarımıza her şeyi mollalar öğretirdi.

Babanı hepimiz biliriz. O da bizim gibi yoksulun biriydi.

 

Hızlı hızlı konuşuyordu ihtiyar:

 

Şimdi biz şunu bilmek istiyoruz: sen nasıl oldu da molla oldun?

 

Duyşen:

 

Ben molla değilim aksakal, diye cevap verdi. Ben Komsomol

üyesiyim. Mollaların yerini öğretmenler aldı artık. Askerdeyken

okuma yazma öğrendim. Zaten daha önce de okula gitmiştim. Benim

mollalığım bu kadar.

 

O zaman başka..

 

Beni buraya Komsomol gönderdi. Çocuklarınıza okuma yazma

öğreteyim diye. Bir yere ihtiyacımız var. Tepedeki şu eski ahırı, sizin

de yardımınızla, okul yapmak istiyoruz. Ne dersiniz?

 

Hemen cevap vermek istemediler ona. Bu yabancının kim olduğunu

bilmiyorlardı ki... Duyşen'in dediklerine karşı çıkan Satımkul,

sessizliği bozdu... Eyerine yaslanıp dişlerinin arasından tükürerek,

konuşmaları dikkatle dinlemişti.

 

Gözlerini kısarak Duyşen'e baktı. Bakmıyordu da nişan alıyordu

sanki.

 

Dur, o kadar acele etme delikanlı, dedi. Önce söyle bakalım: okulu

ne yapacağız biz?

 

Duyşen şaşırmıştı.

 

Okulu ne mi yapacaksınız? diye tekrarladı.

 

Evet, doğru söylüyor diye bağırdı, okulu ne yapacağız?

 

Herkes bir ağızdan konuşmaya, bağırmaya başladı. Dünya kuruldu

kurulalı biz toprakla uğraşırız. Altımızdaki şiltedir o, soframızdaki

aştır. Çocuklarımız da bizim gibi yaşayacaklar. Okulu ne yapsınlar?

Memurlar okuma yazma öğrensin; biz basit insanlarız. Sen de kalkıp

işleri karıştırma!

 

Gürültü yavaş yavaş kesildi.

 

Duyşen, gözlerini onların gözlerine dikerek, hayal kırıklığıyla:

 

Çocuklarınızın okula gitmesini istemiyor musunuz? diye sordu.      

İstemiyoruz; zor mu kullanacaksın? O günler geçti. Biz hür insanlarız

artık. Canımız nasıl isterse öyle yaparız.

 

Duyşen'in yüzü bembeyaz kesildi. Titreyen parmaklarıyla kaputunun

düğmelerini çözdü, dörde katlanmış bir kağıt çıkardı iç cebinden,

sonra kağıdı başının üstünde sallamaya başladı.

 

Demek çocukların okula gitmelerini emreden devlete karşı

çıkıyorsunuz. Bakın bu kağıda, altında resmi mühür var. Size kim

toprak verdi, kim su verdi? Kim hürriyet verdi? Söyleyin bakalım,

devletin yasalarına karşı mı çıkıyorsunuz? Konuşun. Cevap verin!

Son cümlesini öylesine öfkeyle, öylesine bağırarak söylemişti ki, sesi

bir kurşun gibi deldi güz sessizliğini, uzaktaki dağlarda yankılandı.

Kimse ağzını açıp da bir kelime söyleyemedi. Herkes, başını önüne

eğmiş, duruyordu.

 

Duyşen biraz yatışmıştı.

 

Biz yoksul köylüleriz, dedi. Hayatımız boyunca aşağılandık,

tekmelendik. Karanlıkta yaşadık. Şimdi devlet aydınlığa çıkarmak

istiyor bizi, ışığı görelim, okuma yazma öğrenelim istiyor.

Çocuklarımızı okula bunun için göndermeliyiz.

 

Susup beklemeye başladı sonra. İlk konuşan, eski ceketli o ihtiyar

oldu yine:

 

Peki, nasıl bilirsen öyle yap; biz karışmayız...

 

Ama bana yardım etmenizi istiyorum. Tepedeki şu ahırı onarmalıyız;

dereye bir köprü kurmalıyız. Sonra kış için de oduna ihtiyacımız var...

Satımkul kabaca sözünü kesti onun:

 

O kadar acele etme yiğidim, o kadar acele etme...

 

Dişlerinin arasından tükürdü; bir gözünü kısarak kötü kötü bakmaya

başladı Duyşen'in yüzüne.

 

Buraya gelmiş, okul kuracağını söylüyorsun, diye devam etti.

Ama bakıyorum da, ne sırtında kürkün, ne altında atın var. Bir tek

koyunun bile yok. Ekilecek tek karış toprağın bile yok. Neyle

geçineceksin? Başkalarının koyunlarını mı çalacaksın yoksa?

 

Ben başımın çaresine bakarım. Aylık alacağım.

 

Satımkul keyiflenmişti; eyerin üstünde doğrulup çevresine bakındı.

Her şey anlaşıldı şimdi. Kendi başının çaresine bakarsın öyleyse

yiğidim; madem aylık alacaksın, çocuklara okuma yazma öğret

bakalım. Devletin dağıtılacak parası varmış demek. Sen bizi rahat

bırak. İşimiz zaten başımızdan aşkın...

 

Bunları söyledikten sonra, atını çevirip uzaklaştı Satımkul. Ötekiler

de onun arkasından gittiler. Duyşen, elinde kağıt, bir başına, çaresiz,

kalakalmıştı.

 

Üzülmüştüm, acıyarak bakıyordum ona. Amcam beni görüp de

kovalayıncaya kadar orada kaldım.

 

Ne yapıyorsun burada? Haydi, doğru eve! Arkadaşlarımın arkasından

koştum. Amcam:

 

Daha neler, diye homurdandı, çocuk olduklarına bakmadan

toplantıya gelmişler bir de!

 

Ertesi sabah, biz kızlar dereden su almaya gittiğimizde Duyşen'i

gördük karşı kıyıda. Elinde bir kazma, bir kürek, bir balta, bir de eski

kova vardı.

 

Ondan sonra her sabah, köylüler Duyşen'in tepeyi tırmandığını,

terkedilmiş ahıra girip çıktığını gördüler. Köye ancak akşam olunca

inerdi. Zaman zaman, sırtında ot yığınları, saman yığınları taşıdığı

görülürdü. Onu uzaktan seyredenler, eyerlerinin üstünde doğrulur,

ellerini gözlerine siper eder, düşüncelerini söylerdi.

 

Sırtında yük taşıyan şu adam öğretmen Duyşen değil mi? Evet o.

 

Elinde mühürlü kağıt var ya, ondan. O mühür adama kuvvet verir.

 

Zavallı. Öğretmenlik de kolay değil anlaşılan.

 

Sen kolay mı sanıyordun? Sırtında taşıdığı yüke bak. Öğretmen değil

de bir bey'in hizmetçisi sanki.

 

Bir de kalkmış yukardan atıyor.

 

Böyle konuşarak atlarını çevirip uzaklaşırlardı.

 

Bir gün, köyün arkasındaki dağın eteğinden topladığımız tezekleri

çuvallarla taşımaya gitmiştik yine; tepeyi tırmanıp öğretmenin eski

ahırda ne yaptığını görmek istedik. Ahır, bey'in malıydı eskiden.

Güzün yavrulayan kısraklarını barındırırdı orada. Hayvanlar, kışı

ahırda geçirirdi. Devrimden sonra bey çekip gitmişti. Malları köye

kalmıştı şimdi. Kimse kullanmadığı için otlar bürümüştü ahırı. Baktık

ki, bütün otlar sökülüp bir yana yığılmış, avlu temizlenmiş...

Yağmurdan harap olmuş, sıvalan dökülmüş duvar badana edilmiş.

Rezelerinden çıkmış çarpık kapı da onarılmış.

 

Dinlenmek için çuvallarımızı yere bıraktık; o sırada Duyşen çıktı

içerden. Tepeden tırnağa boya içindeydi; bizi görünce önce şaşırdı,

sonra gülümsedi.

 

Yüzünün terini silerek:

 

Nereden geliyorsunuz; kızlar? diye sordu.

 

Çuvalların yanında oturuyorduk, utançtan ağzımızı bile açamadık.

Utandığımızı anladı Duyşen, gülümseyerek, dostça göz kırptı bize.

Bakıyorum, çuvallarınız sizden büyük, dedi. Ama geldiğinize çok

sevindim, ne de olsa burası sizin okulunuz. Artık bitti bitecek. Ocağı

yeni bitirdim, bacasına bakın... Şimdi kış için yakacak bulmalıyım;

bu da zor olmayacak. Her yan kurumuş otlarla dolu. Sonra yere saman

koyarız, üstüne oturursunuz. Yakında derslere başlarız. Nasıl, okula

gitmek istiyor musunuz? Gelecek misiniz?

 

Ben, ötekilerden daha büyük olduğum için, konuşmak gereğini

duydum:

 

Teyzem bırakırsa gelirim.

 

Niye bırakmasın, tabii bırakır. Adın ne senin? Dizimdeki yara izini

elimle örterek:

 

Altınay, dedim.

 

Altınay... güzel bir ad. Sen de iyi bir kıza benziyorsun.

 

Öyle güzel gülümsüyordu ki, insanın yüreğine ılık ılık bir şeyler

yayılıyordu.

 

Peki Altınay, dedi, öteki kızları okula sen getirirsin. Anlaştık mı?

 

Anlaştık, amca.

 

Bana öğretmenim de. İçeriyi görmek ister miydiniz? Utanmayın,

gelin hadi.

 

İçeri girmeye çekiniyorduk.

 

Yok, biz artık gidelim, dedik.

 

Gidin öyleyse. Dersler başlayınca görürsünüz. Ben de hava

kararmadan gidip biraz daha ot toplayayım.

 

Eline bir orakla bir parça ip alıp uzaklaştı. Biz de ayağa kalkıp

sırtımıza çuvallarımızı attık, köye doğru yollandık. Ansızın parlak bir

fikir geldi aklıma.

 

Durun, dedim. Dönüp çuvallarımızı okula boşaltalım. Kış için biraz

daha yakacak vermiş oluruz.

 

Sonra da eve elimiz boş dönelim, öyle mi? Sen de ne akıllısın ya...

 

Gider, biraz daha tezek toplarız.

 

Olmaz. Geç kalırsam annem kızar.

 

O gün niye öyle davrandım, bilmiyorum. Belki sadece inatçılık

yüzünden, belki de bir çeşit başkaldırma duygusuyla... bebekliğimden

beri davranışlarım, tutkularım dayakla olsun, azarla olsun hep

bastırılmıştı. Bu yabancı, içimi ılıtan tatlı gülüşüyle, güzel sözleriyle

bir güven duygusu uyandırmıştı bende. Hiç kuşkum yok, adım gibi

biliyordum artık: benim hayatım, sevinçleriyle, acılarıyla o gün, o

davranışımla başladı. Kendim bir karar vermiştim o anda, kararımı

uygulamaya geçmiştim. Doğru buluyordum yaptığım şeyi,

cezalandırılmaktan da korkmuyordum. Arkadaşlarım bir başıma

bırakmışlardı beni, ama aldırmadım! Duyşen'in okuluna koşup çuvalı

kapının önüne boşalttım, yeniden tezek toplamaya gittim sonra.

Kanatlanmış gibi uçuyordum; büyük bir iş yaptığımdan içim

hafiflemişti sanki, yüreğim gümbür gümbür atıyordu. Güneş niye bu

kadar mutlu olduğumu biliyor gibiydi. Evet, niye böyle koştuğumun

farkındaydı: iyi bir iş yapmıştım.

 

Tepeler arkasından kaybolmak üzereydi güneş; bana kalırsa batmak

istemiyordu sanki, beni gözlemek istiyordu. Sararan otları, yaprakları

renkten renge boyayarak, kızıllaştırarak, pembeleştirerek,

morlaştırarak yolumu daha güzel kılıyordu. Uçuşan şeytan tüyleri,

pırıl pırıl birer alev parçası gibiydi. Yırtık pırtık, yamalı beşmetimin

madeni düğmeleri de ışıl ışıldı. Koştukça koştum; toprağa, gökyüzüne,

rüzgara türküler söylüyordu yüreğim:

 

Bakın bana! Görün işte, nasıl bir insanım ben... Okuma yazma

öğreneceğim, okula gideceğim, başkalarını da okula götüreceğim!

 

Ne kadar koştum, hatırlamıyorum, ama ansızın kendime geldim:

tezek yoktu. Garipti, yazın o kadar çok inek otlardı ki burada,

tezekten geçilmezdi. Bütün tezekler uçup gitmişti sanki. Belki de

bakılacak yerlere bakmıyordum. Başka yerleri aradım, tezek vardı

ama azdı.

 

Bu gidişle karanlık basmadan çuvalı dolduramayacağım, diye

düşündüm.

 

Korkudan ödüm patlamıştı, sağa sola koşuşup duruyordum.

 

Çuvalım yarısına kadar dolmuştu daha. Gün ışığı adamakıllı

solmuştu artık, yamaçları karanlık basıyordu.

 

Eve hiç bu kadar geç kalmamıştım. Gece, karanlık kanadını

sessiz, ıssız tepelerin üstüne germişti. Çuvalı sırtıma atıp köye doğru

koşmaya başladım. Korkuyordum. Her yer öylesine karanlıktı ki,

bağırmak, ağlamak geliyordu içimden; ama Duyşen'i hatırlayıp göz

yaşlarımı tuttum. Arkama bile bakmadan yoluma devam ettim.

Soluk soluğa vardım eve; kan ter içindeydim; elbiselerim toza toprağa

bulanmıştı. Ocağın önünde oturmakta olan teyzem, kaşlarını

çatarak yerinden kalktı, yanıma geldi. Kötü, zalim bir kadındı.

 

Niye geciktin? diye bağırdı.

 

Ben daha ağzımı bile açmamıştım ki, sırtımdan çuvalı kaptığı gibi

yere fırlattı.

 

Bütün gün bula bula bunu mu buldun?

 

Sonradan öğrendiğime göre, arkadaşlarım her şeyi anlatmışlar.

 

Seni kömür suratlı! Okulda ne işin var? Dilerim, okul yollarında

geberesin!

 

Kulağımdan tutup birkaç kere vurdu başıma.

 

Serseri! Elin kurdundan ev köpeği olur mu hiç? Başkalarının

çocukları evde kalıp annelerine yardım eder, bu dağda bayırda

dolaşıyor.

 

Okula gitmeyi gösteririm ben sana! Seni o ahırın yanında bir

yakalarsam bacaklarını kırarım! Okula gitmek neymiş, anlarsın o

zaman!

 

Hiçbir şey demedim, bağırmamaya çalıştım. Sonra, yaktığım ocağın

önünde otururken sessizce ağladım. Üzüntülü olduğumu anlayınca

hep kucağıma çıkan tekir kediyi okşadım durdum. Teyzem beni

dövdüğü için ağlamıyordum, alışıktım buna, okula göndermeyeceği

için ağlıyordum.

 

İki gün sonra, sabahleyin erkenden köpekler havlamaya başladı

köyde, bağırıp çağırmalar duyuldu. Duyşen ev ev dolaşıp çocukları

topluyor, okula götürüyordu. O sıralarda sokak diye bir şey yoktu;

kerpiç evler düzensizce dağılmıştı. Herkes canının istediği yere

kurmuştu evini. Duyşen, çevresinde çocuklarla, kapı kapı dolaşıyordu.

Bizim ev, köyün en ucundaydı. Teyzemle buğday öğütüyorduk,

amcam öğütülmüş buğdayları pazara götürmek üzere hazırlanıyordu.

Ben bir yandan işimi yapıyor, bir yandan da Duyşen'i gözlüyordum.

Bizim eve kadar gelmeyecek diye ödüm kopuyordu. Biliyordum,

teyzem okula gitmeme izin vermeyecekti, ama Duyşen gelsin, nerede

oturduğumu görsün istiyordum. Bizim eve uğramadan dönüp gidecek

diye ödüm kopuyordu.

 

Ben bunları düşünürken Duyşen çıkageldi. Teyzemi selamladı:

 

Günaydın! Tanrı yardımcın olsun! O olmazsa biz oluruz. Bak, ne

kadar kalabalığız.

 

Bir şeyler mırıldandı teyzem, amcam ise öğretmenin yüzüne bile

bakmadı.

 

Duyşen aldırmadı hiç. Avlunun ortasında duran bir kütüğün üstüne

çöktü, cebinden kağıt kalem çıkardı.

 

Bugün okul başlıyor. Kızınız kaç yaşında?

 

Teyzem cevap bile vermeden işine devam etti, adamakıllı kızmıştı.

Besbelli, tek kelime söylemeyecekti. Ne olacaktı şimdi? Duyşen bana

bakıp gülümsedi, yine ılık ılık bir şeyler yayıldı içime.

 

Kaç yaşındasın; Altınay? diye sordu. Cevap vermeye cesaret

edemedim. Teyzem:

 

Onun kaç yaşında olduğundan sana ne? dedi. Zaten sen kimsin bir

kere? Daha okula gidecek yaşa gelmedi. Bırak bunun gibi piçleri,

anasıyla babasıyla oturan çocuklar bile okuma yazma öğrenmiyor.

Toplayacağın kadar çocuk toplamışsın, onları götür okula. Burada işin

yok!

 

Duyşen ayağa kalkarak:

 

Nasıl oluyor da böyle konuşabiliyorsun? diye bağırdı. Yetim

kaldıysa suç onda mı? Yoksa, yetimlerin okuma yazma öğrenmesini

yasaklayan bir yasa mı var?

 

Senin yasaların bana vızgelir. Ben kendi yasalarımı yürütürüm

burada, senden emir alacak da değilim!

 

Hepimiz aynı yasalara boyun eğeceğiz. Belki bu kıza senin ihtiyacın

yok, ama bizim, devletin, var! Karşı koyarsan cezanı çekersin.

Teyzem kollarını sıvayarak ayağa kalktı:

 

Şuna bakın, şu serseriye bakın! Bu piç kimden emir alacak, söyle

bakalım. Karnını kim doyuruyor onun? Onu kim doyuruyor? Sen mi,

ben mi? Evsiz barksız piçin biri bu... senin de evin barkın yok

zaten...

 

Eğer ortaya amcam çıkmasaydı tartışma nasıl sonuçlanacaktı,

bilmiyorum. Teyzem bir kocası olduğunu unuturdu hep, her işe

burnunu sokardı; bu da çok kızdırırdı amcamı. Öyle ya, evin

efendisiydi; ara sıra teyzemi döverdi. Şimdi de öfkeden kıpkırmızı

olmuştu yüzü.

 

Kapa çeneni karı! diye bağırdı. Sen kim oluyorsunda kendi başına

karar veriyorsun, benim yerime konuşuyorsun? Her işe burnunu

sokma. Sana gelince Taştabeg'in oğlu, al şu piçi götür, okuma mı

öğreteceksin, kemiklerini mi kıracaksın, ne halt edersen et. Hadi,

basın bakalım. Defolun!

 

Teyzem bağırmaya başladı:

 

Demek okula gönderiyorsun onu. Evde kim yardım edecek bana?

Soruyorum, kim edecek?

 

Kes sesini! diye bağırdı amcam; teyzemi susturdu.

 

Her karanlık bulutta bir beyaz nokta bulunur derler. Okula böyle

başladım işte.

 

Sınıfa ilk girdiğimizde, Duyşen yere, samanların üstüne oturmamızı

söyledi; sonra hepimize birer defter, birer kalem, birer de tahta parçası

verdi.

 

Tahtaları dizinizin üstüne koyun, dedi. Onun üstüne de defterleri

koyarsınız. Böylece daha kolay yazarsınız.

 

Sonra, duvara astığı bir resmi gösterdi. Bir Rus'un resmiydi bu. Bu

Lenin'dir, dedi.

 

O resmi hiç unutamayacağım. Nedendir, bilmiyorum, sonradan hiç

rastlamadım o resme. Aklımda hala Duyşen'in resmi olarak kalmış.

O resimde bir kaput giymişti Lenin, yorgun bir yüzü vardı, sakalı

sivriydi. Yaralı kolu askıya alınmıştı; kasketi arkaya kaykılmıştı.

Durgun, rahat bir bakış vardı keskin gözlerinde.

 

Duyşen, resmi epeydir yanında taşıyordu anlaşılan. Bildiğimiz afiş

kağıtlarına basılmıştı, kenarları köşeleri iyice yıpranmıştı. Sınıfın

duvarlarında bu resimden başka bir şey yoktu.

 

Duyşen:

 

Okuma yazmayı, sayı saymayı öğreteceğim size, dedi. Harflerin,

rakamların nasıl yazıldığını göstereceğim. Bildiğim ne varsa hepsini

öğreteceğim.

 

Bildiği ne varsa hepsini öğretti. Şaşılacak derecede sabırlıydı.

Kalemin nasıl tutulacağını teker teker gösterdi hepimize; bu arada,

anlamadığımız sözler de söyledi.

 

Şimdi düşünüyorum da, Duyşen şaşırtıyor beni. Elimizde bir alfabe

bile yoktu üstelik öğretmenimiz ne gramer biliyordu, ne öğretme

yöntemi. Böyle şeylerin varlığından bile habersizdi.

 

Güdüleriyle davranarak, öğrenmemiz gereken şeyleri, öğretebildiği

kadar öğretti bize. Ama hevesi, coşkunluğu da boşa gitmedi, buna

eminim.

 

Umduğundan büyük şeyler başardı Duyşen. Evet, büyük şeyler

başardı, çünkü, duvardaki yarıklarından karlı tepelerin göründüğü o

eski kerpiç ahırda bir şeyler öğrenmeye çalışan bizlerin, biz Kırgız

çocuklarının, o zamana kadar köyün dar çizgileri içinde kapanıp

kalmış çocukların, yeni, değişik, güzel bir dünya açılmıştı önlerinde.

Moskova'nın, Lenin'in yaşadığı şehrin, Taşkent'den bile büyük

olduğunu o sınıfta öğrendik, dünyada Talas Vadisi kadar büyük

denizler olduğunu o sınıfta öğrendik; dağlar kadar kocaman gemilerin

o denizlerde yüzdüğünü o sınıfta öğrendik. Çarşıdan satın alınan

petrolün yeraltından çıkarıldığını o sınıfta öğrendik. Gün gelecek,

çocuklar geniş pencereli büyük, beyaz okullarda okuyacaklar, sıraların

üstünde oturacaklardı.

 

Alfabeyi kıvırmaya başlayınca ilk olarak Lenin kelimesini yazdık.

Artık sözlüğümüzde bey gibi, ırgat gibi, Sovyetler gibi

kavramlar da vardı. Duyşen söz verdi: ders yılı bitmeden bize

devrim kelimesinin nasıl yazıldığını öğretecekti.

 

Her ayın sonunda gider, rapor verirdi. İki üç gün görünmezdi. Çok

özlerdik onu. Ağabeyim olsa o kadar özlemezdim. Teyzem başka bir

işle uğraştığı zamanlar evin arkasına sıvışır, yolunu gözlemeye

başlardım Duyşen'in. Onu, içimi ılıtan gülümseyişini görmek, ışıklı

sözlerini duymak nasıl sevindirirdi beni!

 

Öğrencilerin en büyüğü bendim. Belki bu yüzden, en çabuk ben

öğreniyordum; ama tek sebep bu değildi. Duyşen'in söylediği her

kelime, yazdırdığı her harf benim için kutsaldı. Onun öğrettiklerini

kavramaktan daha önemli bir şey yoktu hayatta. Verdiği defteri hazine

gibi saklıyor, harfleri orağın ucuyla yere, kömürle duvara bir dal

parçasıyla kara yazıyordum. Benim için, dünyada Duyşen'den daha

bilgili, daha akıllı kimse yoktu.

 

Kış yaklaşıyordu.

 

İlk kar yağıncaya kadar, dağın eteğinde, çakıl taşlarının üstünden

gürültüyle akan dereyi geçerdik okula gitmek için. Kar yağdıktan

sonra da geçerdik tabii, ama zor olurdu. Buz gibi su ayaklarımızı

dondururdu. En çok küçüklerin canı yanardı; gözleri yaşla dolardı.

Duyşen, biri sırtında biri kollarında, her keresinde iki çocuk taşıyarak

hepsini karşı kıyıya geçirirdi.

 

Bütün bunlar inanılmaz geliyor şimdi bana. Herkes, ya bilgisizlikten,

ya aptallıktan, Duyşen'e gülerdi. En çok da kışı dağlarda geçirip arada

bir değirmene inen zenginler alay ederdi onunla.

 

Başlarında kalpakları, sırtlarında kürklü ceketleri, sırım gibi atlarının

üstünden Duyşen'in çocukları taşımasına bakarlardı. Öğretmeni

gösterirlerdi gülerek.

 

Şuna bak, derlerdi, nasıl olmuş da bugüne kadar görmemişim şu

herifi. Daha önce görseydim, kuma diye alırdım!

 

Kahkahadan kırılarak, üstümüze su ve çamur sıçratarak yollarına

devam ederlerdi sonra.

 

Ah, arkalarından nasıl koşmak isterdim onların. Atların yularına

yapışıp sinsi yılışık suratlarına doğru:

 

Öğretmenimiz için nasıl böyle konuşursunuz? Aptal insanlarsınız

siz, kötü insanlarsınız! diye bağırsam öyle rahatlayacaktım ki... Ama

küçük bir kızın sözlerine kim kulak asardı? Gözlerimin acı yaşlarını

içime akıtarak kalakalırdım olduğum yerde. Duyşen onların

sözlerini duymazlıktan gelirdi; hiç aldırmazdı. Üstelik, söylenenleri

unutturmak, bizi güldürmek için komik şeyler anlatırdı.

 

Epeyce çalıştı ama olmadı... Köprü kurmak için kereste bulamadı

Duyşen. Bir gün, bütün çocukları karşı kıyıya geçirdikten sonra

benimle birlikte derenin yanında kaldı; taşlardan bir geçit yapmaya

çalıştık.

 

Köylüler isteseler yarım saat içinde bir köprü kurabilirlerdi çocukları

için, dereye iki üç ağaç devirseler bu iş biterdi. Ama yapmadılar,

okulu ciddiye almıyorlardı o günlerde, Duyşen'e de delinin biri

diyorlardı...

 

Evet, onlara kalırsa delinin biriydi Duyşen, çocuklarla oyalanıyordu.

Okuma yazma mı öğretmek istiyordu onlara, öğretsin di... yeter ki

işlerini aksatmasındı çocuklar. Böyle düşünüyorlardı. Altlarında atları

vardı, ihtiyaçları yoktu köprüye. En az kendileri kadar iyi bir insan

olan bu delikanlının vaktini niye öğretmenlik etmekle geçirdiğini,

üstelik bunu niye canla başla, inatla, her çeşit zorluğa, küçümsemeye,

alaya katlanarak yaptığını anlamıyorlardı.

 

Taştan geçidi yaptığımızda yerde kar vardı; su öyle soğuktu ki

insanın soluğu kesiliyordu. Duyşen nasıl dayandı buna, bilmiyorum...

yalınayaktı, bir an bile durmadan çalıştı. Suyun dibine bastıkça, çakıl

taşları ayaklarımızı cayır cayır yakıyordu. Derenin tam ortasındayken

iki bacağıma birden kramp girdi. Acıdan kıvrılıp kaldım oracıkta; iki

büklüm oluvermiştim, doğrulamıyordum. Gittikçe suya

gömülüyordum...

 

Koşarak geldi Duyşen, beni kollarına alıp kıyıya taşıdı. Yere

kaputunu serip üstüne oturttu. Masmavi kesilmiş incecik bacaklarımı,

buz gibi ellerimi ovdu.

 

Büyük bir ilgiyle:

 

Kaputuma sarılıp biraz dinlen, Altınay dedi... Geçidi ben kendim

yaparım.

 

Sonunda geçit tamamlandı. Duyşen sudan çıkıp çizmelerini giydi;

kaputuna sarınarak bana baktı, gülümsedi.

 

Biraz dinlendikten sonra:

 

Nasılsın şimdi, ısındın mı? diye sordu. Al şu kaputu da sarın. Sonra

ekledi:

 

O gün kapıya tezekleri sen mi bırakmıştın, Altınay?Evet, diye

cevap verdim.

 

Dudaklarının köşesine incecik bir gülümseme ilişiverdi.

 

Ben de öyle düşünmüştüm zaten, demek istiyordu sanki.

 

Hatırlıyorum, kıpkırmızı olmuştu yüzüm, tezeğin bırakılmasını

unutmamıştı demek. Mutluydum, yedi kat gökte uçuyordum.

Duyşen sevindiğimi anladı.

 

Gözleriyle beni okşayarak:

 

Benim temiz yavrum, duru kaynağım, dedi. Ne kadar da akıllısın...

Ah, seni şehre, okumaya bir gönderebilsem! Büyük bir insan olurdun!

Dönüp kıyıya doğru bir adım attı.

 

Gözlerimin önünde şimdi: gürültülü derenin kıyısında durmuş;

ellerini başının arkasında kavuşturmuş; parlayan gözleriyle, tepelerden

gelen rüzgarın kovaladığı beyaz bulutlara bakıyor...

 

O anda ne düşünüyordu acaba? Beni şehirdeki okula göndermeyi mi?

Ben onun kaputuna sarınmış şunları düşünüyordum:

 

Keşke ağabeyim olsaydı Duyşen! kollarına atılıp ona sarılır,

gözlerimi yumar, en tatlı sözleri söylerdim kulaklarına. N'olursun

Tanrım Duyşen ağabeyim olsun!

 

İnceliği, iyiliği, geleceğimizi düşündüğü için hepimiz seviyorduk

öğretmenimizi. Küçüktük ama onun bu erdemlerinin farkındaydık.

Yoksa her gün o uzun yolu alır mıydık? Rüzgarda, karların arasında

bata çıka, soluk soluğa tırmanır mıydık o tepeyi? Kendi isteğimizle

geliyorduk okula. Gidip o soğuk ahırda donmamız için kimse

zorlamıyordu bizi. Okul öylesine soğuktu ki, birbirimizin yüzüne,

ellerine, elbisesine hohlasak, hohladığımız yer hemen buz tutuyordu.

Bazılarımız oturup Duyşen'i dinlerken ocağın yanında sırayla

ısınıyorduk.

 

O soğuk sabahların birinde (Ocak ayının son günleriydi) Duyşen her

zamanki gibi bizi almaya geldi. Sessizdi, düşünceliydi; kaşları

çatılmış, yüzü kararmış; demir gibi kaskatı kesilmişti. Hiç böyle

görmemiştik öğretmenimizi. İşin içinde bir iş olduğunu anladık,

sessizce ardından gittik onun.

 

Yoldaki kar tabakası kalınsa Duyşen önden giderdi hep; ben

Duyşen'in arkasından giderdim, öteki çocuklar da benim arkamdan

gelirlerdi. O sabah da önden gitti öğretmenimiz, geceleyin dağın

eteğine karlar yığılmıştı çünkü. Bir insanın sevinçli mi üzüntülü mü

olduğu arkasından bile belli olur bazen. O gün de öyle oldu:

öğretmenimizin kederli olduğunu hemen anladık. Başını önüne

eğmişti, zorlukla sürüyordu ayaklarını. O yürüyüşünü hala hatırlarım:

tek sıra olmuş, tepeyi tırmanırken Duyşen önümde, kamburu çıkmış,

siyah kaputuyla gidiyordu; yukardaki tepeler dinlenmek için çökmüş

develere benziyordu, rüzgar hörgüçlerinin tozunu alıyordu sanki;

yüksekte, çok yükseklerde, soğuk, beyaz gökte tek başına siyah bir

bulut sallanıyordu.

 

Sınıfa girip samanların üstüne oturduğumuz zaman, Duyşen her

sabah gidip yaptığı gibi ocağı yakmadı.

 

Ayağa kalkın, dedi bize. Kalktık.

 

Başlarınızı açın.

 

Kasketlerimizi çıkardık; o da çıkardı kasketini. Ne demek olduğunu

bilmiyorduk bunun. Kısık bir sesle:

 

Lenin öldü, dedi. Onun yası tutuluyor şimdi.

 

Sınıfımızı sessizlik kapladı. Okul, karların altına gömülmüştü

sanki. Duvarlardaki yarıklardan giren rüzgarın sesi duyuluyordu.

Sanki üstlerine kar tanecikleri düşüyormuş gibi hışırdayan samanların

sesi duyuluyordu.

 

Gürültülü şehirlerin sessizlikle örtüldüğü, yerleri sarsan fabrikaların

sustuğu, trenlerin raylar üstünde kalakaldığı o yaslı saatte, biz,

insanlar içinde küçücük insanlar, ufak bir topluluk, başımızda

öğretmenimizle, okul denilen o soğuk ahırda yas tuttuk.

 

Koluyla gözlerinin yaşını sildi Duyşen.

 

Ben Parti'ye yazılmaya gidiyorum, dedi. Üç gün sonra dönerim. O

üç gün, hatırladığım kış günleri içinde en korkunç olanlarıydı.

 

Tabiat, büyük bir insanın bıraktığı boşluğu doldurmaya çalışıyordu

sanki. Rüzgar, yarların arasında uluyordu durmadan, tipi dinmiyordu,

kırağılar madeni bir sesle tınlıyordu... Tabiat azmıştı; rüzgar kaldırıp

kaldırıp yere vuruyordu karları.

 

Köyümüz, tepeleri kara bulutlarla örtülü dağların eteğinde sessizce

yatıyordu. İncecik dumanlar yükseliyordu bacalardan. İnsanlar

evlerinden dışarı çıkmıyorlardı. Üstelik, kurtlar da inmişti köye.

Gündüzleri yollarda dolaşıyor, geceleri evlere kadar sokulup güneş

doğuncaya kadar uluyorlardı.

 

Aklıma öğretmenimiz geldikçe üzülüyordum; hava öylesine soğuktu

ki...

 

Duyşen'in sırtında ise siyah kaputundan başka bir şey yoktu.

Geleceği gün, tedirginliğim daha da arttı. Kötü bir olayı sezmiştim

sanki.

 

Fırsat buldukça evden sıvışıyor, gözlerimi ıssız, karlı bozkıra

dikiyordum. Ama bir tek canlı varlık bile yoktu ortalıkta.

 

Ah, öğretmenim, neredesin? Yalvarırım, çabuk gel! Seni özledik,

öğretmenim. Duyuyor musun beni? Seni özledik! Ama bozkır cevap

bile vermiyordu bana. Nedendir bilmiyorum, sessizce ağlıyordum.

 

Sık sık evden çıkmam teyzemi kızdırmıştı. Yumruğunu sıkarak:

 

Ne diye öyle arada bir kapıya doğru koşuyorsun? diye bağırdı. Otur

oturduğun yerde, yününü eğir. Dışarda donup gebereceksin! Bir daha

çıktığını görürsem karışmam!

 

Hava kararmaya başlamıştı bile; Duyşen'in dönüp dönmediğini

bilmiyordum. Bu da çıldırtıyordu beni. Bir an, bugüne kadar hiç

gecikmediğine göre mutlaka dönmüştür, diyordum kendi kendime. Bir

an sonra kuşkuya kapılıyordum yine: Duyşen üzüntülüydü; aklı

başında değildi; ağır ağır güçlükle yürüyordu; ya bir de tipide yolunu

şaşırdıysa... Kendimi işe veremiyordum, parmaklarımın hepsi

başparmak kesilmişti sanki, yün durmadan kopuyordu. Yün koptukça

da teyzem küplere biniyordu:

 

Senin nen var bugün? Elin el değil, tahta! Sonunda sabrı tükendi:

İnce hastalıklar götürsün seni! Al şu torbayı, Saykal nineye bırak.

 

Sevinçle ayağa fırladım. Duyşen, Saykal ninenin evinde kalırdı.

Saykal'la kocası Kartanbay ana tarafından uzaktan akraba olurlardı

bana. Sık sık gider görürdüm onları, bazen gece yatısına bile kaldığım

olurdu. Teyzem bunu hatırladı belki; belki de ona bu sözleri Tanrı

söyletti.

 

İnsan kıtlıkta nasıl çavdardan bıkar, ben de öylesine bıktım senden!

Onlarda kal bu gece. Hadi defol, sabah olmadan da eve döneyim

deme!

 

Dışarı fırladım. Rüzgar, şamanlar gibi uluyordu bir an kesiliyor,

sonra avuç avuç kar fırlatıyordu adamın yüzüne. Torbayı koltuğumun

altına sıkıştırdım, karda taze at izlerini takip ederek köyün öteki ucuna

koştum. Kafamda bir tek düşünce vardı: Duyşen dönmüş müydü?

Dönmemişti. Öylesine soluk soluğa girdim ki eve, zavallı Saykal

ninemin ödü koptu.

 

Ne var? diye bağırdı. Niye o kadar koştun. Bir şey mi oldu?

 

Yok; bir şey yok. Torbanı getirdim. Bu gece burada kalayım mı?

 

Tabii, yavrum. Seni yaramaz, ödümü kopardın! Epeydir geldiğin

yoktu. Gel, ateşin önüne otur, donmuşsun.

 

Biraz et pişir de çocuğun karnını doyur, dedi Kartanbay. Duyşen de

nerdeyse gelir.

 

Pencerenin önüne oturmuş, çizmelerinin pençelerini yeniliyordu.

 

Şimdiye kadar çoktan gelmiş olması gerekirdi. Ama merak edecek

bir şey yok, gece olmadan gelir. Bizim ihtiyar katır eve dönüleceğini

anladı mı dörtnala koşmaya başlar.

 

Gece usul usul geldi, pencereye yerleşti. Yüreğim tetikteydi, dışarda

ne zaman bir köpek havlasa ya da biri konuşsa, çarpıntısı hemen

duruyordu. Duyşen'den hiç haber yoktu. Neyse ki, Saykal nine

konuşkandı, beklemek daha kolay oluyordu onun yanında.

 

Duyşen'i epeyce bekledik. Geceyarısı, Kartanbay yatmaya karar

verdi.

 

Yatakları ser bakalım, dedi Saykal nineye. Anlaşılan bu gece

gelmeyecek. Geç oldu artık. Memurların işleri başlarından aşkındır;

yarına kalmıştır Duyşen'in işi. Yoksa şimdiye kadar çoktan gelirdi.

Sonra yattı.

 

Ocağın arkasına, köşeye bir yatak da benim için serdiler. Ama

uyuyamadım. Kartanbay durmadan öksürüyor, dualar mırıldanarak bir

yandan bir yana dönüyordu.

 

Benim ihtiyar katır ne alemdedir acaba? diye mırıldanıyordu. Kimse

kimseye bedavadan bir tek saman çöpü vermiyor. Cebinde paran olsa

bile satın alacak çavdar bulamıyorsun...

 

Çok geçmeden uyudu. Şimdi de rüzgar uyutmuyordu beni. Çatıyı

sarsıyor, samanları hışırdatıyor, kaba eliyle camlara vuruyordu.

Duvarların arkasında karları yerden yere çaldığını duyuyordum.

Kartanbay, Duyşen'in iyi olduğunu, merak etmememizi söylemişti

gerçi; ama içim rahat değildi yine de. Öğretmenimi bekliyordum

karanlıkta, yalnız onu düşünüyordum... rüzgarlı, bembeyaz bozkırda

bir başınaydı şimdi. Dalmışım; ansızın irkilerek uyandım. Yerden

yükselen bir uluma gitti, göğe takılıp kaldı. Kurtlar! Bir tane değil, bir

sürü kurt. Birbirlerini çağırarak toplanıyorlardı. Sesleri birleşiyor,

rüzgara karışarak uzaklaşıyor, yaklaşıyordu. Zaman zaman kapının

önünden geliyordu ulumaları.

 

Saykal nine:

 

Tipi yüzünden uluyorlar, diye fısıldadı.

 

Kartanbay bir şey demedi önce; ulumaları dinliyordu.

 

Yok yok, birinin peşindeler. Ya bir adamın, ya da bir atın.

Dinleyin bakın... İnşallah Duyşen'in peşinde değillerdir. O sersem

delikanlı hiçbir şeyden korkmaz çünkü.

 

Heyecanla ayağa kalkıp kürklü ceketini giydi. Işığı yak kadın!

Çabuk ol!

 

Saykal'la ben, korkuyla fırladık. İhtiyar kadın bir an içinde

lambayı yaktı. Tam o sırada uluma kesildi, bir şey olmamış gibi

sessizliğe büründü her yer.

 

Allah kahretsin, saldırdılar! diye bağırdı Kartanbay.

 

Eline bir sopa geçirip kapıya fırladı; o anda köpekler havlamaya

başladı dışarda. Biri pencerenin önünden geçip kapıyı yumrukladı.

Odaya bir buhar bulutu girdi önce. Sonra Duyşen'i gördük. Soluk

soluğa içeri daldı; kül gibi olmuştu yüzü. Duvara koştu. Tüfek, dedi.

Ama biz, bir şey anlamayacak kadar heyecanlıydık. Gözlerim

karardı; iki ihtiyarın sisler arasında konuştuğunu duyar gibi oldum:

 

Kara koyun kurban olsun sana, ak koyun kurban olsun!

 

Sahiden sen misin bu?

 

Tüfek, diye tekrarladı Duyşen... Bir tüfek verin bana!Tüfeğimiz yok

ki... Nereye gidiyorsun?

 

Kartanbay da, Saykal da, Duyşen'e yapışmışlardı; bırakmak

istemiyorlardı onu.

 

Bir sopa verin öyleyse. İhtiyarlar yalvarmaya başladılar:

 

Bırakmayız seni. Biz sağ oldukça bir yere gidemezsin! Önce

bizi öldürür, sonra gidersin!

 

Ansızın dizlerimin bağı çözülüverdi; tek kelime bile söylemeden

yere yığıldım.

 

Kamçısını bir köşeye fırlatarak derin derin içini çekti Duyşen.

 

Tam da kapının önünde kıstırdılar beni, dedi. Katır dörtnala

gidiyordu, peşimize kurtlar düştü. Köye kadar geldi hayvancağız, az

ötede tökezleniverdi. Üstüne saldırdılar.

 

Kartanbay, Duyşen'i yatıştırmaya çalışarak:

 

Katıra aldırma; sen kurtuldun ya, ona bak, dedi. Katır

tökezlenmeseydi sen de kurtulamazdın... Tanrıma şükürler olsun.

Çıkar elbiselerini de ateşin önüne otur. Dur da çizmelerini çekeyim.

Kadın, yiyecek bir şeyler ısıt hadi.

 

Birlikte, ateşin önüne oturdular. Kartanbay içini çekerek:

 

Alınyazımızda bu da varmış, dedi. Yola niye bu kadar geç çıktın?

Toplantı sandığımdan da uzun sürdü. Parti'ye yazıldım. İyi. Ama yola

yarın sabah da çıkabilirdin. Seni sopayla kovalayan mı vardı?

 

Çocuklara, bugün döneceğime söz verdim, dedi Duyşen. Yarın sabah

okula gelecekler. Kartanbay öfkeli öfkeli söylenmeye başladı:

 

Serseme bak! Duyuyor musun, kadın, bak ne diyor... Bacak

kadar piçlere verdiği sözü tutmak için canını tehlikeye atmış! Nasıl,

beğendin mi? Ya canını kurtaramasaydın, o zaman ne olacaktı? Bırak

saçma saçma konuşmayı.

 

Benim işim bu, benim görevim. At için üzüldüm. Hep yayan

giderdim, keşke yine yayan gitseydim. Kalkıp atını aldım senin,

kurtlara parçalattım...

 

Aldırma. Canı cehenneme, dedi ihtiyar. Senin hayatını kurtardı ya,

ona bak! Bugüne kadar hep atım mı vardı sanki? Benim için üzülme

sen, ben başımın çaresine bakarım. İlerde, bakarsın bir at daha alırım.

 

Saykal ağlamaklı bir sesle:

 

Doğru söyledin, dedi. Bir at daha alırız... Al oğlum, soğutmadan ye

şunu.

 

Sustular. Kartanbay, ateşi karıştırarak, düşünceli düşünceli:

 

Seni anlamıyorum, Duyşen, dedi. Kafasız bir adam değilsin, hatta

akıllısın. Ne diye okulla çocuklarla uğraşıp duruyorsun? Daha iyi bir

iş mi yok dünyada? Gidip bir zenginin yanında çobanlık etsen bolluk

içinde yaşarsın...

 

Biliyorum, benim iyiliğimi istiyorsun. Ama bu çocuklar büyüyünce

senin benim gibi birer insan olsun istiyorsan okulun da, eğitimin de

gereği yok tabii. Ama devlet nasıl gelişir o zaman? Bütün güçlüklere

bunun için göğüs geriyorum işte. Daha iyi bir öğretmen olsaydım

başka bir şey istemezdim...

 

Onların konuşmalarını dinlerken uzaklardan, uzaklaştığım

yerlerden yavaş yavaş döndüm odaya. Önce bir düş gibi geldi bu.

Duyşen'in sağ salim karşımda olduğuna inanamadım. Sonra bahar

selleri gibi güçlü dayanılmaz bir sevinç dalgası kapladı gövdemi;

hıçkırdım. Kimseler benim kadar sevinemezdi. Her şey yok

oluvermişti birden: kerpiç kulübe, tipi, Kartanbay'ın tek atını

parçalayan kurtlar... Hepsi yok olmuştu! Kafamı, yüreğimi, bütün

gövdemi bir mutluluk kaplamıştı... inanılmaz, sonsuz, ışık gibi

ölçüsüz bir mutluluk.

 

Hıçkırıklarımı kimse duymasın istiyordum. Ama Duyşen duydu.

Ocağın arkasında ağlayan kim? diye sordu.

 

Altınay, dedi Saykal; çok korktu, ondan ağlıyor.Altınay burada mı?

Ayağa fırlayıp yanıma koştu. Duyşen. Diz çöktü; omuzlarıma

dokunarak:

 

Nen var, Altınay? Niye ağlıyorsun? dedi.

 

Duvara dönüp kendimi iyice bıraktım; hüngür hüngür ağlamaya

başladım.

 

Ağlama yavrum. Niye korktun öyle? Bak, koca bir kız oldun artık,

ağlamak hiç yakışmıyor sana... Yüzüme bak.

 

Boynuna sarıldım onun; göz yaşlarıyla ıslanmış ateş gibi yüzümü

yanaklarına bastırdım. Durmadan hıçkırıyordum. Sevinçten kendimi

tutamıyordum.

 

Kartanbay kilimin üstünden kalktı. Korkmuştu biraz.

 

Galiba yüreği yerinden oynadı bunun, dedi. Gel buraya kadın, birkaç

dua oku. Çabuk ol.

 

Hepsi çevremde dolanmaya başladı. Saykal büyülü sözler söyledi,

yüzüme soğuk su, sonra da sıcak su serpti. Göz yaşları benim

yaşlarıma karışıyordu.

 

Evet, anlatılmaz bir sevinç yüzünden yerinden oynamıştı yüreğim.

Duyşen yatağımın yanına oturdu, ben rahatlayıp uyuyuncaya kadar

ateş gibi alnımı okşadı soğuk elleriyle...

 

Kış dağların öteki yanına geçti. Bahar, mavi bulutlarını önüne

katmıştı bile. Eriyen karlarla kabarmış tepelerden, ılık rüzgarlar

esiyordu.

 

Toprağın taze süt kokusuna benzeyen güzel kokusunu taşıyorlardı.

Dağlardaki buzlar çözüldü, dereler gürül gürül akan, yollarındaki her

şeyi yıkan, türküleriyle yataklarını dolduran birer ırmak oldu.

 

Genç kızlığımın birinci baharıydı bu. O zamana kadar gördüğüm

baharların en güzeliydi. Bir dağa çıksanız, altınızda bahar

dünyalarının en sevimlisini görüyordunuz. Kollarını açmıştı bahar,

gümüş bir peçeteyle örtülmüş bozkıra yuvarlanıyordu. Uzaklarda,

kilometrelerce ötede, eriyen göllerin mavisi, atların kişnemesi,

kanatlarında beyaz bulutlar taşıyan leyleklerin uçuşu vardı. Nereden

geliyordu leylekler, hüzünlü sesleriyle nereye çağırıyorlardı insanı?

Baharın gelişiyle birlikte, hayat daha eğlenceli olmuştu. Yeni oyunlar

yaratıyor, yaşama sevinciyle gülüyor, okuldan çıkınca birbirimizi

kovalayarak eve koşuyorduk. Teyzem bu kadar sevinçli oluşuma

içerliyor, beni azarlamak için hiçbir fırsatı kaçırmıyordu:

 

Oyun oynayacak yaşta mısın sersem? Evlenme vaktin bile geldi.

Senin yaşındaki kızların hepsi ev bark sahibi oldular, çoluk çocuğa

karıştılar. Bir de kendine bak... Bütün vaktini okulda geçiriyorsun.

 

Ama ben seni hale yola koymasını bilirim...

 

Doğrusu, teyzemin sözlerini ciddiye almıyordum. Onun bu

davranışlarına alışıktım zaten. Evlenecek yaşta da değildim; o bahar

boyum biraz daha uzamıştı sadece, o kadar.

 

Duyşen gülerek:

 

Sen daha çocuksun, derdi bana. Saçın başın karmakarışık.

 

Aldırmazdım bile. Kendi kendime:

 

Biraz daha büyüyüp gelin olunca, derdim, daha güzelleşeceğim.

Teyzem bile şaşacak güzelliğime. Duyşen, gözlerimin yıldızlar gibi

parladığını söylüyor. Yüzüm de temiz bir yüzmüş.

 

Bir gün, okuldan dönünce, avlumuza iki yabancı atın bağlanmış

olduğunu gördüm. Eyerlerine, koşumlarına bakılırsa, dağlardan

geliyordu atlar. Dağlılar, değirmene gelirken ya da pazardan dönerken

amcamla teyzeme uğrarlardı ara sıra.

 

Kapının önüne gelmiştim ki teyzemin kahkahasını duydum;

olduğum yerde kalakaldım.

 

Hadi, yüzün gülsün sevgili yeğenim, diyordu teyzem. Küçük

kumruyu avucunun içine alınca bana nasıl teşekkür edeceğini

bilemeyeceksin.

 

Sözleri başka seslerle, başka kahkahalarla kesildi. Ama ben içeri

girer girmez sustular. Kırmızı suratlı şişman bir adam oturuyordu

kilimin üstünde, önüne bir masa örtüsü serilmişti. Terli alnına

indirdiği kalpağının altından bir göz attı bana; sonra önüne bakarak

boğazını temizledi.

 

Teyzem yapay bir gülümsemeyle karşıladı beni.

 

Demek döndün canım kızım, dedi. İçeri gel yavrum. Amcam bir

başka adamın yanında oturuyordu... İskambil oynuyor, içki içiyor,

beşparmak yiyorlardı...

 

İkisi de sarhoştu, iskambil kağıtlarını yere attıkça başları

sallanıyordu. Kedimiz masa örtüsünün üstüne çıktı; ama şişman adam

öyle bir tokat attı ki zavallının başına, hayvancağız inleyerek

miyavladı, kaçıp bir köşeye saklandı. Zavallı kedi, canı nasıl yanmıştı!

Kaçmak istedim, ama nasıl kaçacağımı bilemedim. Neyse, teyzem

yardıma koştu.

 

Canım kızım, dedi. Tencerede yemek var, git de soğumadan karnını

doyur.

 

Sevindim. Ama teyzemin garip davranışı hoşuma gitmemişti, dikkat

kesildim:

 

Birkaç saat sonra adamlar kalkıp atlarına bindiler, dağlara doğru

uzaklaştılar. Teyzem yine bağırmaya başladı bana; biraz rahatladım.

Herhalde sarhoş olduğu için iyi davranmıştı, dedim.

 

Bu olaydan birkaç gün sonra, Saykal nine teyzemi görmeye geldi.

Avludaydım, ama ihtiyar kadının sözlerini duyabiliyordum. İyi

düşündün mü? diyordu Saykal nine. Kızcağızın hayatını

mahvedeceksin!

 

Öfkeli öfkeli bağırarak bir şeyler konuştular; Saykal evden çıktı.

Bana hem öfke, hem de acımayla bakarak, tek kelime bile söylemeden

gitti. O bakışı bütün keyfimi kaçırmıştı. Ona ne yapmıştım ki bana

öyle bakmıştı?

 

Ertesi sabah okula gidince Duyşen'in de keyifsiz olduğunu

gördüm. Üzüntüsünü saklamak istiyordu bizden, ama boşunaydı...

Benim yüzüme bakmaktan kaçındığı da dikkatimi çekti. Derslerden

sonra dışan çıkarken, beni çağırdı.

 

Dur, Altınay, dedi.

 

Elini omuzuma koyarak sevgiyle baktı bana.

 

Eve gitme. Gitmeni niye istemiyorum, biliyor musun, Altınay?

Damarlarımdaki kan ansızın donuvermişti sanki. Teyzemin

aklından geçenleri o anda anlayıverdim.

 

Ben konuşurum onlarla, dedi Duyşen. Sen şimdilik burada kal.

Yanımdan ayrılma.

 

Korkum yüzümden okunuyordu anlaşılan. İncecik parmaklarıyla

çenemden tuttu Duyşen, başımı kaldırdı. Her zamanki gibi

gülümseyerek gözlerimin içine baktı.

 

Korkma, Altınay, dedi. Ben yanındayken hiçbir şeyden korkma.

Okuluna devam et, derslerini yap, başka her şeyi unut. Ne kadar

korkak olduğunu biliyorum... Bak ne anlatacağım sana... Komik bir

şey hatırlamış gibi güldükten sonra devam etti:

 

O sabah biz hepimiz uykudayken Kartanbay nereye gitmiş biliyor

musun? Büyücü getirmeye! Caynak'ın ihtiyar karısını.

 

Döndüğünde, Niye getirdin onu, diye sordum. Biraz büyü yapsın,

Altınay'ın yüreği korkudan yerinden oynadı, diye cevap verdi. Kov

şu kocakarıyı, en aşağı bir koyun ister şimdi. O kadar zengin değiliz.

At da veremeyiz, bir katırımız vardı, onu da kurtlara yedirdik, dedim.

Sen o saatte uykudaydın. Kovdum gitti kocakarıyı. Kartanbay bir

hafta konuşmadı benimle. Küçük düşürmüşüm onu, öyle dedi. Ama

Saykal da, Kartanbay da iyi insanlar. Onlar kadar iyisine kolay kolay

rastlayamıyor insan. Hadi, artık eve gidelim, Altınay. Gel.

 

Cesur olmaya çalışıyordum; ama teyzem gelir de beni döve döve

götürür diye korkuyordum. Ellerinden kimse alamazdı beni. Bütün,

gece, fırtınanın patlamasını bekleyerek, gözümü bile kırpmadım.

Duyşen aklımdan geçenleri biliyordu tabii. Ertesi gün, dikkatimi başka

yere çekmek için belki, iki tane fidan getirdi okula. Dersler bittikten

sonra, elimden tutarak beni okulun arkasına götürdü. Esrarlı bir

havayla:

 

Yapılacak bir işimiz var, Altınay, dedi. Bu fidanları senin için

getirdim. Şimdi onları birlikte dikeceğiz. Onlar büyüyüp güçlendikçe

sen de büyüyüp güçlenecek, dünyanın en iyi kadını olacaksın. Temiz

bir yüreğin, sağlam bir kafan var. Bilgin olacaksın sen; evet adım gibi

biliyorum, bilgin olacaksın. Bu fidanlar da senin gibi genç, senin gibi

ince. Onları kendi ellerimizle dikelim, Altınay. Okumak sana

mutluluk getirsin, benim sevgili yıldızım...

 

Fidanlar benim boyumdaydı; mavimsi gövdeleri vardı. Onları tam

dikmiştik ki, incecik yapraklara dokunarak, hayat vererek bir rüzgar

esti dağlardan. Yapraklar titredi, kavaklar salındı... Gerileyerek,

sevinçle:

 

Bak, ne güzel! dedi Duyşen. Şu ilerdeki kaynaktan bir de su yolu

açarız buraya. Göreceksin, kocaman olacaklar! Bu tepede iki kardeş

gibi, yan yana duracaklar. İyi insanlar, onları uzaktan gördükçe

sevinecek. Hayat da daha değişik olacak o zaman, Altınay. Önümüzde

güzel günler var...

 

Duyşen'in temiz yürekliliği nasıl duygulandırmıştı beni... bunu

anlatacak kelimeleri şimdi bile bulamıyorum. Oracıkta durup

öğretmenime baktım. Yepyeni gözlerle baktım ona; yüzünün soylu

güzelliği, gözlerinin temiz bakışı beni büyülemişti, ellerinin gücünü

yeni görüyordum sanki... sanki gülümseyişi ilk olarak ısıtıyordu içimi.

Sıcak bir dalga yükseliyordu göğsümden, o güne kadar bilmediğim

duygular sarmıştı gövdemi. Ona yaklaşmak istiyordum.

 

Öğretmenim, bu kadar iyi olduğun için teşekkür ederim sana... Seni

kucaklamak, öpmek geliyor içimden, demek istiyordum.

 

Ama bunu yapacak cesaretim yoktu; o sözleri yüksek sesle

söylemeye utanıyordum. Söylesem daha iyi olacaktı belki...

Dağların yeni yeşermiş eteklerinden yükselen o tepede, durgun, mavi

göğün altında kendi düşlerimize daldık. Üzüntülerimi bir yana

atmıştım. Ertesi günü düşünmüyordum bile; iki gündür eve gittiğim

yoktu... yine de, teyzemin beni aramamasına şaşmıyordum. Belki

beni unutmuşlardır, diyordum... kim bilir, benimle uğraşmamaya karar

vermişlerdi belki. Evet, bu düşünceler tedirgin etmiyordu beni artık;

ama Duyşen'i ediyordu.

 

Köye dönerken:

 

Üzülme, Altınay, bir yolunu buluruz, dedi. Öbür gün rapor vermeye

gideceğim yine. Senden de söz açarım. Belki şehre, okula yollatırım

seni.

 

Gitmek ister miydin?

 

Ben senin sözünden çıkmam, öğretmenim.

 

Şehrin nasıl bir yer olduğu hakkında en ufak bir fikrim yoktu; ama

Duyşen'in beni şehre göndermek istemesi, yeni düşler kurmama yetti

de arttı bile. Başka bir şey düşünemiyordum artık. Bazen korkudan

ölecek gibi oluyor, bazen gitmeye can atıyordum.

 

Ertesi gün okulda, dersler boyunca hayal kurdum: şehirde kiminle

kalacaktım, nasıl yaşayacaktım orada? Birisi yatacak bir yer verseydi

bana, her şeyi yapardım... odun kırar, su getirir, çamaşır yıkar, evet,

her şeyi yapardım.

 

Dışardaki at sesleri beni kendime getirdi. Öyle hızlı koşuyordu ki

atlar, sanki okulu yerle bir edip geçeceklerdi. Hepimiz irkilerek ayağa

kalktık, kulak kesildik.

 

Duyşen, aceleyle...

 

Siz işinize bakın, aldırmayın, dedi.

 

Kapı büyük bir hızla açıldı. Eşikte teyzem duruyordu. Sinsi yüzünde

kötü, karanlık bir hava vardı.

 

Duyşen kapının yanına gitti.Ne istiyorsun? diye sordu.

 

Ne istediğim seni ilgilendirmez. Kızımı evlendireceğim. Gel

buraya, piç!

 

Üstüme yürümek istedi, ama Duyşen yolunu kesti onun. Büyük bir

rahatlıkla, heyecanlanmadan:

 

Burada yalnız öğrenciler var, dedi. Evlenme çağına gelmiş

kimse yok.

 

Görürüz bakalım. Yakalayın şu piçi. Dışarı çıkarın. Atlılardan birine

işaret etti. O gün gördüğüm kalpaklı adamdı bu. Onunla birlikte öteki

iki adam da atlarından indiler.

 

Duyşen olduğu yerde duruyordu.

 

Şişman adam saldırmaya hazırlanan bir ayı gibi Duyşen'in üstüne

yürüdü.

 

Seni evsiz barksız serseri, diye homurdandı. Kızlarımız senden mi

emir alacak? Çekil yolumdan!

 

Duyşen kollarını gererek kapıda duruyordu hala.Buraya girmeye

hakkınız yok. Burası okul, dedi. Teyzem:

 

Ben dememiş miydim, benim piçi baştan çıkarmış! diye bağırdı.

 

Şişman adam:

 

Tükürürüm şimdi okulunun içine! diye uludu. Mosmor kesilmişti.

Elindeki kamçıyı salladı.

 

Ama daha atik davranmıştı Duyşen. Bir tekme attı adamın karnına.

Adam inleyerek yere yığıldı. Ötekiler bir anda öğretmenimizin üstüne

saldırdılar. Bağırarak yanıma sığındı çocuklar. Eteğime yapışmış

öğrencilerle birlikte adamların üstüne atıldım.

 

Bırakın öğretmenimizi! Vurmayın ona! İşte ben buradayım. Beni

götürün, ama öğretmenimize vurmayın! diye bağırdım.

 

Duyşen döndü. Burnundan oluk gibi kan boşanıyordu. Yüzü öfkeden

korkutucu bir hale gelmişti. Kırılmış kapının tahtalarından birini

geçirdi eline, sallayarak:

 

Evlerinize gidin çocuklar. Altınay, kaç! diye bağırdı.

 

Bağırması çığlığa döndü kısa zamanda. Kolu kırılmıştı. Sağlam

eliyle kırık kolunu tutarak geriledi; İki adam Duyşen'in üstüne boğalar

gibi saldırdılar.

 

Vur! Vur! Kafasına vur! Gebert!

 

Kırmızı suratlı haydutla teyzem beni yakaladılar. Saçımdaki

kurdeleyi boğazıma geçirerek dışarı sürüklediler beni. Bütün gücümle

karşı koydum, kurtulmaya çalıştım. Sınıf arkadaşlarım bir köşeye

kümelenmişler, korkuyla bakıyorlardı bana; ağızları açıktı, ama

bağırmıyorlardı. Duyşen kanlar içinde, duvarın dibine yığılmıştı.

 

Öğretmenim!

 

Ama Duyşen artık yardım edemezdi bana. Ayakta bile duramıyordu.

Yumrukların altında, sarhoşlar gibi sallanıyordu. Başını kaldırmak

istedi; yeniden yeniden vurdular ona. Beni yere fırlattılar; ellerimi

bağlamışlardı. O anda Duyşen de kendinden geçti.

 

Öğretmenim!

 

Ağzımı tıkayıp bir eyerin üstüne attılar beni.

 

Kırmızı suratlı adam, daha önce binmişti ata. Elleriyle, gövdesiyle

beni eziyordu. Öteki adamlar da atlarına atladılar. Teyzem, kafama

vurarak, yanımda koşuyor, bağırıyordu:

 

Sen istedin bunu! Neyse, artık kurtuluyorum senden! Öğretmeninin

de sonu geldi!

 

Ama sonu gelmemişti Duyşen'in. Ansızın, umutsuz çığlığını duydum

onun:

 

Altınay!

 

Güçlükle arkama baktım. Duyşen peşimizden koşuyordu. Her yanı

kana bulanmıştı; kocaman bir taş geçirmişti eline... peşimizden

koşuyordu. Bütün sınıf, hıçkırarak, haykırarak onu takip ediyordu.

Durun haydutlar! Durun! Bırakın onu! Altınay! diye bağırıyordu

 

Duyşen.

 

Atlılar durdu. Duyşen'i dövmüş olan iki adam, çevresinde dönmeye

başladılar onun. Kırılmış kolunu dişleriyle kaldırdı Duyşen, taşı

fırlattı.

 

Boşa gitmişti. İki adam sopalarıyla Duyşen'e vurdular. Öğretmenimiz

yere düştü. Çocukların, Duyşen'in üstüne kapaklandıklarını, korkuyla

kalakaldıklarını görebildim ancak. Bayılmışım.

 

Beni nasıl götürdüler, nereye götürdüler bilmiyorum. Garip bir

çadırda buldum kendimi. Gecenin son yıldızları, çadırın tepesindeki

delikten durgun durgun parlıyordu. Solmak üzereydiler. Yakınlarda

bir ırmağın akışını, çobanların seslerini duyuyordum. Buruşuk yüzlü

bir kadın, kara bir mangalın önüne çökmüştü: Yüzü toprak gibi

karaydı.

 

Döndüm. Ah, bakışımla öldürebilseydim şu adamı!

 

Kırmızı suratlı adam:

 

Hey, kadın, diye seslendi. Uyandır şunu artık.

 

Kara kadın yanıma yaklaştı; sert, nasırlı eliyle omuzumu kavradı,

sarstı. Söyle, aklını başına alsın, dedi adam. Karşı koyarsa üsteleme.

Ben ona yapacağımı bilirim.

 

Çadırdan çıktı. Kara kadın yere çömeldi yine, tek kelime bile

söylemedi. Kim bilir, belki de dilsizdi. Soğuk küller gibi ölü olan

gözleri, anlamsız anlamsız bakıyordu. Terbiye edilen köpekler vardır

hani... sahipleri, ellerine ne geçerse kafalarına indirirler hayvanların;

onlar da buna alışırlar, ama bakışlarına bir anlamsızlık gelir...

gözlerine baktıkça titrer insan. Kadının cansız gözlerine baktım da,

ölüyüm, yerin altında gömülüyüm sandım. Irmağın sesi olmasaydı ölü

olduğuma gerçekten inanacaktım. Sular ne güzel çağıldıyordu...

gürültüyle akıyorlardı. Özgürdüler.

 

Kötü ruhun Tanrı'nın laneti altında inlesin, teyze! Göz yaşlarımda,

kanımda boğulsun! O gece kızlığımı elimden aldılar. On beş

yaşındaydım daha. Bunu yapan adamın çocuklarından da küçüktüm.

Üçüncü gece, kaçmayı aklıma koydum. Yollarda beni bekleyen

tehlikelere aldırmıyordum; yakalansam bile ne çıkardı... öğretmenim

Duyşen gibi, soluğum kesilinceye kadar karşı koyardım onlara.

Sürüne sürüne, sessizce ilerledim çadırda. Dışarı çıkacaktım ki, girişi

örten çadır bezinin bağlı olduğunu gördüm. Çözemedim. Kenarlara

baktım; onlar da yere çakılı sopalara sımsıkı bağlanmıştı.

 

Tek çare elime keskin bir şey geçirip ipleri kesmekti. Karanlıkta

küçük bir tahta parçası geçti elime. Umutsuzca yeri kazmaya

başladım.

 

Çadır bezinin altından geçecektim. İmkansız bir şeydi bu; ama artık

doğru dürüst düşünemiyordum ki... Sadece bir tek düşünce vardı

kafamda: çıkmak ya da ölmek. O adamın horultusunu duymak

istemiyordum bir daha; orada tutsak kalmak istemiyordum. Ölürsem

dövüşerek ölürüm, özgür ölürüm, diyordum. Onlara boyun

eğmeyecektim.

 

Orospunun biriydim artık. Ah, nasıl tiksiniyorum bu kelimeden!

Kumaydım. Hangi kokuşmuş, çürümüş çağda yaratmışlardı bu

kumalığı?

 

Kim yaratmıştı? Kuma olmaktan, insanın ruhuyla, bedeniyle tutsak

olmasından daha küçültücü şey var mı dünyada? Zavallı kadınlar,

mezarlarınızdan kalkın! Kızlıkları ellerinden zorla alınmış kadınların,

aşağılanmış kadınların ruhları, kalkın! Kalkın, kötü dünyaları, pis

dünyaları titretin! Ben çağırıyorum sizi, ben, sonuncunuz! Ben,

başkaldıran kuma!

 

Bugün bunları söyleyebileceğim aklımdan bile geçmiyordu o

gece. Umutsuzluk içinde yeri kazdıkça kazdım. Toprak sertti, kolay

kazılmıyordu. Kırık tırnaklarımla, kanayan tırnaklarımla kazdım.

Ancak kollarımın geçebileceği büyüklükte bir çukur kazmıştım ki,

şafak söktü. Köpekler havlamaya başladı. Herkes uyandı. Atlar

ırmağın karşı kıyısına geçti, uykulu koyunlar geldi. Biri, çadırın

iplerini çözmeye başladı dışardan. Yere çakılı sopaları söktü. Kara

kadındı bu.

 

Anlaşılan gitmeye hazırlanıyorlardı. Ansızın, bir gün önce

konuşulanlar geldi aklıma: bu sabah yola çıkıp geçiti aşacaklar, yazı

geçirmek için dağlara çıkacaklardı. Umutsuzluğum arttı. Oradan

kaçmak yüz kere daha zor olacaktı.

 

Kazdığım çukurun yanından uzaklaşmayı düşünmedim bile. Ne

faydası vardı bunun? Kara kadın çukuru, çukurun yanındaki toprak

yığınını gördü, ama ağzını açıp da tek kelime bile söylemedi, işine

devam etti. Bütün davranışlarında bir kayıtsızlık vardı. Sanki dünyada

hiçbir şey ilgilendirmiyordu onu. Kocasını bile uyandırmadı. Ortalığı

toplamak için yardım istemedi ondan. Adam, kat kat yorganların

kürklerin altında horlayarak tıpkı bir ayı gibi yatıyordu.

 

Her şey derlenip toparlandı. Ben bir kafes içindeydim sanki; ırmağın

karşı kıyısında atlarını, arabalarını yükleyen insanlara bakıyordum.

Üç atlı gördüm birdenbire; birisine bir şeyler sorduktan sonra bizim

çadıra doğru gelmeye başladılar. Önce, eşyaların taşınmasına yardım

edecekler sandım; ama daha dikkatli bakınca irkildim. İçlerinden biri

Duyşen'di; ötekiler ise kırmızı üniformalı iki jandarmaydı. Öylesine

şaşırmıştım ki, ağzımı bile açamıyordum. Öğretmenim sağdı demek!

Ne güzel! Ama kara bir boşluk vardı içimde: bitmiştim, kirlenmiştim.

Duyşen'in başı sarılıydı; kolu askıya alınmıştı. Yere atlayıp doğru

çadıra koştu. Kırmızı suratlı, horlayan haydutun üstünden bütün

yorganları çekip aldı.

 

Kalk ayağa! diye bağırdı.

 

Adam başını kaldırıp gözlerini oğuşturdu; üstüne saldırmak istedi

Duyşen'in, ama jandarmaların tabancalarını görünce çekindi. Duyşen

yakasından tutarak ayağa kaldırdı onu; hızla kendisine çekerek yüzünü

onun yüzüne yaklaştırdı.

 

Kanı çekilmiş dudaklarının arasından:

 

Haydut domuz, diye fısıldadı. Hak ettiğin yere gideceksin şimdi.

Yürü.

 

Adam ileriye doğru bir adım atmak istedi; ama Duyşen parmaklarını

yağlı omuzuna geçirdi onun... Adamı tuttuğu gibi savurdu. Öfkeyle

bakarak:

 

Bu kızı ezilmiş, çiğnenmiş bir ot gibi mi görüyorsun? diye bağırdı.

Onun hayatını mahvettiğini mi sanıyorsun? Hayır, korkak köpek,

mahvetmedin. Senin günün geçti; gün onun günü! Sonun geldi artık!

Kırmızı suratlı adamın çizmelerini giymesine izin verdiler; sonra

ellerini bağlayıp bir ata bindirdiler onu. Jandarmalardan biri, atın

yularından tutuyordu. Öteki arkadaydı. Ben Duyşen'in atına bindim;

öğretmenim yanımda yürüyordu.

 

Biz tam yola çıkmıştık ki, bir çığlık koptu arkamızdan; öyle bir

çığlıktı ki bu, bir insanın çıkarmasına imkan yoktu. Kara kadın

bağırarak arkamızdan koşmaya başlamıştı. Çılgın gibi, kocasının

üstüne atıldı, elindeki taşla kalpağına vurdu.

 

Sesinin olanca gücüyle:

 

Al, bu emdiğin kanlar için! diye bağırdı. Köpek! Bu da kara

günlerim için! Seni sağ bırakmayacağım!

 

Evlilik yılları boyunca bir kere bile başkaldırmamıştı belki. Bütün

kini, bütün hıncı şimdi ortaya çıkıyordu. Kulakları parçalayan

çığlıkları, dar boğazda, kayalarda yankılanıyordu. Eyerin üstünde

korkudan sinmiş kocasının üstüne saldırdı; gübre, taş, çamur fırlattı.

Bir yandan da bağıra bağıra ileniyordu:

 

Dilerim bastığın yerde ot bitmesin! Ölün ortalarda kalsın, gözlerini

kuzgunlar oysun! Suratını bir daha görmek kısmet olmasın bana!

Defol, köpek, defol, defol!.

 

Bir an soluk aldıktan sonra saçları rüzgarda uçuşarak, bağıra bağıra

uzaklaştı.

 

Bir kabus gibiydi bu. Başım dönüyordu; ezilmiştim, yıkılmıştım.

Duyşen atımı yularından tutmuş götürüyordu. Sarılı başını önüne

eğmiş, sessizce yürüyordu.

 

Sonunda o kötü boğazı arkamızda bıraktık. Askerler epey

uzaklaşmıştı bizden. Duyşen atı durdurdu, gözlerinde acıyla yüzüme

baktı. İlk bakışıydı bu.

 

Sana kötülük ettim, seni koruyamadım, Altınay, dedi. Bağışla beni.

 

Elimi tutup yanağına bastırdı.

 

Sen bağışlasan bile ben kendimi bağışlamayacağım.

 

Atın yelesine kapanıp hıçkırmaya başladım. Duyşen yanımda

duruyor, tek kelime söylemeden saçlarımı okşuyordu. Ağlamama

engel olmaya kalkmıyordu.

 

Sonunda: Gel, Altınay, gidelim, dedi. Bir şey söyleyeceğim sana. İki

gün önce kasabaya indim. Şehre, okumaya gideceksin.

Gürül gürül akan duru bir derenin yanına geldik.

 

Duyşen durdu. Cebinden bir kalıp sabun çıkararak:

 

Yüzünü yıka, Altınay, dedi. Al şunu, sabunları. İstersen atı otlamaya

götüreyim... sen de elbiselerini çıkarıp bir güzel yıkan. Başından

geçenlerin hepsini unut. Bir daha da hatırlama. Yüz, Altınay, kendine

gelirsin.

 

Tamam mı?

 

Başımı salladım. Duyşen uzaklaşınca, elbiselerimi çıkarıp suya

girdim. Dipteki beyaz, mavi, yeşil, kırmızı çakıllar bana bakıyorlardı.

Mavi su, bir anda ayak bileklerimi sardı. Avuçlarıma biraz su alıp

göğsüme çarptım. Ürperdim. Üç gündür ilk kez güldüm. Ne güzel

şeydi gülmek! Yeniden, yeniden su çarptım gövdeme, sonra dereye

daldım. Akıntı hemen sığ yerlere götürdü beni. Ayağa kalkıp

köpüklerin arasına atladım yine.

 

Ah, dere, diye fısıldadım, şu üç günün bütün kirini, bütün kötülüğünü

götür gövdemden... Kendin gibi temiz yap beni.

 

Bizim için değerli anılar taşıyan yerlerde ayak izlerimiz niye silinir?

Niye kalmaz? Duyşen'le birlikte indiğimiz o dağ yolunu

bulabilseydim, kendimi yere atar, öğretmenimin ayak izlerini öperdim.

O dağ yolu, dünyanın bütün yollarından daha değerlidir benim için. O

güne, o yola, beni ışığa, taze umutlara götüren o dağ yoluna şükürler

olsun... O gün parıldayan güneşe, toprağa şükürler olsun...

 

İki gün sonra, Duyşen istasyona götürdü beni. Başıma gelenlerden

sonra artık köyde kalmak istemiyordum. Yeni hayatım yeni bir yerde

başlamalıydı. Saykal'la Kartanbay yolculuğa hazırladılar beni.

Üstüme titrediler, bol bol yemek yedirdiler, çocuklar gibi ağladılar.

Komşuların çoğu güle güle demeye geldi. Huysuz Satımkul bile geldi.

Herkes gitmemi hoş görüyordu.

 

Satımkul:

 

Tanrı yardımcın olsun yavrum, dedi. Yolun açık olsun. Korkma,

öğretmeninin dediklerini yap; her şeyi başarırısın. Sen nasıl istersen

öyle düşün, ama biz de dünyayı daha iyi anlamaya başladık.

Sınıf arkadaşlarım arabanın arkasından koşup uzun uzun el salladılar...

Benimle birlikte birkaç çocuk daha gidiyordu Taşkent'deki çocuklar

yurduna. Deri ceketli bir Rus kadın istasyonda bizi bekliyordu.

 

Sonraları, kavakların gölgelediği o istasyondan birçok kere geçtim!

Yüreğimin yarısını orada bırakmışım galiba! O bahar akşamının

leylak rengi aydınlığında öyle hüzünlü, öyle yürek paralayıcı bir şey

vardı ki... Alacakaranlık bile ayrılacağımızı biliyordu sanki. Duyşen

üzüntülü olduğunu göstermek istemiyordu; ama ben ne kadar üzgün

olduğunu biliyordum onun. Aynı sıcak şey gelip benim boğazıma da

tıkanmıştı. Gözlerimin içine bakarak duruyordu öğretmenim; saçımı,

yüzümü, hatta ceketimin düğmelerini okşuyordu.

 

Elimden gelse seni bırakmazdım, Altınay, ama sana engel olmaya

hakkım yok. Okumalısın. Bilirsin, ben de pek öyle okumuş biri

değilim. Gitmelisin, senin için en iyisi bu... Günün birinde sahici bir

öğretmen olursun belki, okulumuzu hatırlar, belki de gülersin. En iyisi

bu, en iyisi bu...

 

Uzaklardan, trenin boğazda yankılanan düdüğü duyuldu; ışıkları

göründü. Bekleyenler kıpırdanmaya başladılar.

 

Sesi titreyerek:

 

Biraz sonra gideceksin, dedi Duyşen. Mutlu ol, Altınay. Çalış, çok

çalış. Önemli olan çalışmaktır.

 

Konuşamıyordum; yaşlar tıkamıştı beni. Duyşen gözlerimi sildi:

 

Ağlama, Altınay. Sonra birden hatırladı:

 

Seninle diktiğimiz o kavaklar var ya, onlara kendi ellerimle

bakacağım. Önemli bir insan olarak köye döndüğünde o kavakların ne

kadar güzel olduklarını göreceksin. Tren istasyona girmişti.

 

Duyşen kollarının arasına aldı beni, alnımdan öptü.

 

Artık ayrılıyoruz. Talihin açık olsun. Güle güle bir tanem...

 

Korkma, her zaman cesur ol...

 

Basamaklara atlayıp omuzumun üstünden baktım. O anı hiç

unutmayacağım. Duyşen, bir kolu askıda, yaşlı gözlerle bakıyordu

bana. Bir daha dokunmak istermiş gibi eğilmişti... tren hareket etti.

Güle güle, Altınay! Güle güle, parıldayan ışığım, diye bağırdı.

Hoşça kal, öğretmenim! Hoşça kal benim sevgili öğretmenim! Duyşen trenin

yanı sıra koşmaya başladı. Geride kalınca daha da hızlandı.

 

Altınay! diye bağırdı.

 

Sesinde öyle bir acelecilik vardı ki, söylemek istediği çok önemli bir

şeyi ansızın hatırlamış gibiydi. Geç kalmıştı artık; geç kaldığını kendi

de biliyordu. Çok derinlerden, içinin derinliklerinden kopup gelen o

ses hala kulaklarımdadır.

 

Tren bir tünele girdi, sonra düzlüğe çıktı; hızlanarak Kazak

ovalarından yeni hayatıma götürdü beni...

 

Hoşça kal, öğretmenim; hoşça kal ilkokulum, çocukluğum; ilk

sevgim, hoşça kal...

 

Duyşen'in düşlerindeki büyük şehirde yaşadım, bize anlattığı

geniş pencereli okullardan birinde okudum. Ortaokulu bitirdikten

sonra, bir enstitüye yazılmak için Moskova'ya gönderdiler beni.

O uzun öğrencilik yıllarında ne güçlükler çıktı karşıma... bu

kadar bilgiyi öğrenemeyeceğim diye zaman zaman umutsuzluğa

kapıldım. Ama bırakmadım okumayı, bırakmaya cesaret edemedim,

ilk öğretmenime çok şeyler borçluydum. En güç zamanlarımda bile

onu düşünmek yeni bir tutku verdi bana. Başkalarının bir kerede

kavradıkları şeyleri ben uzun uzun çalışarak anlayabiliyordum. Her

şeye en baştan başlamıştım.

 

Orta okuldayken, Duyşen'e bir mektup yazmış, onu sevdiğimi,

beklediğimi bildirmiştim. Cevap vermedi. Ben de bir daha yazmadım.

Çalışmalarımı sürdürebilmem için kendisini de, beni de bu

mutluluktan yoksun bırakıyordu galiba. Belki de haklıydı... Yoksa

başka bir sebep mi vardı? O sıralarda aklımdan geçen kuşkuları,

çektiğim acıları kimse bilemez!

 

İlk derecemi Moskova'da, tezimi verdikten sonra aldım. Benim için

büyük, önemli bir zaferdi bu. Durmadan çalıştığım için köyüme bir

kerecik bile gidemedim. Sonra savaş patladı. O yıl, güz aylarından

birinde, Frunze'ye giderken Duyşen'den ayrıldığım küçük istasyonda

indim. Şansım varmış: köyümüze bir araba gidiyormuş. Ancak şimdi,

o kötü savaş günlerinde gidebiliyordum sevgili köyüme. Değişen

ovada yeni köyler, ekilmiş tarlalar, bilmediğim yollar, köprüler

gördükçe seviniyordum; ama savaş, sevincimi gölgeliyordu.

 

Köye yaklaşırken tepeden tırnağa bir heyecan kapladı beni. Uzaktan,

yeni sokakları, evleri, bahçeleri seçmeye çalıştım bir süre; sonra,

eskiden okulumuzun bulunduğu tepeye baktım. İki kavak yan yana

duruyordu. Onları görünce soluğum kesilir gibi oldu. Meltemde

hafif hafif salınıyorlardı. Hayatımda ilk kez kendi adıyla seslendim

ona; öğretmenim demedim.

 

Duyşen, diye fısıldadım. Benim için yaptıklarına teşekkür ederim,

Duyşen! Beni hiç aklından çıkarmadın demek... sözünü tuttun...

Gözlerim yaşardı.

 

Arabacı merakla:

 

Neyiniz var, diye sordu. Bir şeyim yok. Bu köyden kimseyi tanır

mısınız?

 

Tabii. Herkesi tanırım.

 

Duyşen'i de tanır mısınız? Eskiden öğretmenlik ederdi.

 

Duyşen mi? Askere gitti... Onu askerlik şubesine ben götürdüm.

Bu arabayla. Beni orada bırakmasını söyledim genç arabacıya. Ne

yapacaktım? Ev ev dolaşıp beni hatırlayanları mı ziyaret edecektim?

Böyle bir zamanda yapamazdım bunu. Duyşen uzaklardaydı,

savaşıyordu. Üstelik teyzemle amcamın evine adım atmamaya da

yemin etmiştim. İnsan birçok şeyi bağışlayabilir, ama onların

yaptıklarını bağışlamak elde mi? Köye döndüğümü bilmelerini bile

istemiyordum. Arabadan inince tepeye, kavakların yanına tırmandım.

Ah, kavaklarım benim, güzel kavaklarım! Bir zamanlar incecik

fidanlardınız siz... ne sular aktı köprülerin altından! Sizi diken, sizi

büyüten insanın bütün dedikleri doğru çıktı! Neden öyle hüzünle,

yasla mırıldanıyorsunuz? Yazın geçtiğine mi yanıyorsunuz yoksa;

soğuk rüzgarlar yapraklarınızı koparıyor, ona mı üzülüyorsunuz?

Yoksa gövdeleriniz, halkımızın kederiyle, acısıyla mı inliyor?

Evet, kış gelecek, soğuk geceler, tipiler göreceksiniz; ama sonra

bahara kavuşacaksınız yine...

 

Uzun zaman kaldım orada; sararan yaprakların hışırtısını dinledim.

Ağaçların dibindeki su yolu yeni temizlenmişti; suların üstünde sarı

yapraklar yüzüyordu. Oradan, yapılmakta olan yeni okulun çatısını

görebiliyordum. Tepedeki eski okulun ise hiç izi kalmamıştı...

Yola indim; karşıma çıkan ilk arabaya atlayıp istasyona gittim.

 

Savaş bitti, zafer kazanıldı. Çocuklar, kitaplarını babalarının harita

çantalarıyla götürmeye başladılar okula. Kocalar cepheden dönüp

erkek işlerini yapmaktan kurtardılar kadınları. Dulların gözlerinde yaş

kalmamıştı artık, yalnızlıklarına alıştılar. Sevdiklerinin yollarını hala

gözleyenler de vardı.

 

Ben de Duyşen'den hiç haber alamamıştım. Kurkuru'dan gelenler

kayıp listesinde olduğunu söylüyorlardı onun; köy Sovyetine öyle

haber gelmişti.

 

Belki de ölmüştür, diyorlardı. Aradan uzun zaman geçti, ondan hala

bir haber yok.

 

Demek öğretmenim dönmeyecekti. Birbirimizden ayrıldığımız gün

demek son olarak görmüştüm onu...

 

Şaşıyorum: yüreğimde ne kadar acı, ne kadar hüzün birikmiş.

Hayatımın eski sayfalarına baktıkça anlıyorum bunu.

 

1946 güzünün sonlarında, bilimsel bir görevle Tomsk Üniversitesi'ne

gönderildim. Sibirya'yı ilk geçişimdi. Güzün çok kederli görünüyordu

Sibirya. Yüzyıllık ormanlar, koyu bir duvar gibi geçiyordu

yanımızdan.

 

Aradaki açıklıklarda, bacalarından incecik dumanlar tüten kara damlı

kulübeler vardı. Soğuk, ıssız tarlalara ilk kar yağmıştı. Kargalar

bağırarak uçuşup duruyorlardı. Hava çoğu kez kapalıydı.

 

Ama trende hiç canım sıkılmadı. Yol arkadaşlarımdan biri, savaşta

yaralanmış koltuk değnekli bir adam, askerdeyken başından geçmiş

eğlenceli olayları anlattı bize. Anlattığı komik, iğneli, zararsız,

gerçeğe dayanan hikayeler hiç bitmeyecekmiş gibi geliyordu. Herkes

adama ısınıvermişti. Novosibirsk'i geçince, tren bir makas başında

durdu. Adamın son anlattığı fıkraya gülerek pencereden dışarı

bakıyordum.

 

Hareket ettik, makasçının küçük kulübesinin önünden geçiyorduk ki,

ansızın irkildim. Az kalsın bayılacaktım. Yüzümü pencereye dayadım.

Duyşen'i görmüştüm, oradaydı! Elinde küçük bir bayrak, aşağıda

duruyordu. Aklımı kaçırıyorum sandım.

 

Sesimin olanca gücüyle:Durun! diye bağırdım.

 

Ne yapacağımı bilmeden kompartımandan fırladım, koridorun ucuna

kadar koştum. Gözüme ilişen imdat kolunu çektim.

 

Vagonlar birbirine çarptı. Lokomotif bir anda durdu. Bavullar düştü;

kadınlar çığlık atmaya, çocuklar ağlamaya başladı. Biri:

 

Tren bir adama çarptı! diye bağırdı.

 

Ben sahanlığa çıkmıştım bile. Hiçbir şeye aldırmadan yere atlayıp

Duyşen'e, makasçının kulübesine doğru koştum. Kondüktörlerin

düdükleri duyuluyordu arkamdan. Yolcular da yere atlamış, peşimden

koşuyorlardı.

 

Treni boydan boya geçtim. Duyşen de bana doğru koşuyordu artık.

Duyşen! Öğretmenim! diye bağırdım. Duyşen'di bu, tabii Duyşen'di;

yüz onun yüzü, gözler onun gözleriydi. Biraz yaşlanmış, bıyık

bırakmıştı.

 

Kazakça:

 

Bir şey mi oldu kardeş? diye sordu. Yanılıyorsunuz. Ben makasçıyım.

Adım Beynu.

 

Beynu mu?

 

Acıdan, umutsuzluktan, utançtan bağırmamak için dişlerimi sıktım.

Ne yapmıştım? Ellerimle yüzümü kapayıp başımı önüme eğdim. Yer

yarılsaydı da içine girseydim keşke! Kendilerini korkuttuğum için

yolculardan özür dilemeliydim... makasçıdan da. Ama ağzımı bile

açamıyordum. Yolcular da bir tuhaf olmuşlardı, garip bir sessizlik

içindeydi hepsi. Bana kızacaklar, söylenecekler sanıyordum. Hiçbiri

konuşmuyordu. O büyülü sessizliği bir kadının hıçkırıkları bozdu:

 

Zavallıcık, ya kocası ya da kardeşi sandı makasçıyı! Herkes kendine

geldi.

 

Biri, derinlerden gelen bir sesle: Yazık, diye mırıldandı.

 

Bir kadın sesi titreyerek:

 

Savaşta neler olmadı ki, başımızdan neler geçmedi ki, dedi. Makasçı

ellerimi yüzümden çekti:

 

Gidelim. Sizi kompartımanınıza kadar götüreyim. Hava gittikçe

soğuyor. Bir koluma o, bir koluma da tanımadığım bir adam girdi.

Gidelim yoldaş, dedi adam. Seni anlıyoruz. Yol açtılar. Bir cenaze

törenindeydim sanki... sanki kocam ölmüştü de herkes benim acımı

paylaşıyordu. Yolcular arkamızda, ağır ağır yürüdük. Trenin

yanındakiler de sessizce bu törene katıldılar. Biri bir şal attı

omuzlarıma. Koltuk değnekli adam, hemen arkamda yürüyordu. Ara

sıra yanıma yaklaşıyor, üzüntüyle yüzüme bakıyordu.

 

Bu neşeli, temiz yürekli, korkusuz adam nedense kasketini başından

çıkarmıştı. Galiba ağlıyordu. Ben de ağlıyordum. Ağır ağır trenin

yanında yürüdük. Vızıldayan, ıslık çalan telgraf tellerinde bir cenaze

marşının seslerini duyuyordum.

 

Bir daha göremeyeceğim onu.

 

Kompartımana girerken, şeftiren önümü kesti. Öfkeliydi; parmağını

sallayarak, bağıra bağıra sorumluluklardan, cezalardan söz açtı.

Kendimi savunmak için tek kelime bile söylemedim. Hiçbir şeye

aldırmıyordum. Bir kağıt tutuşturdu elime, gösterdiği yeri imzalamamı

söyledi. Ama uzattığı kalemi tutamayacak kadar güçsüzdüm.

 

Koltuk değnekli adam, kağıdı kaparak:

 

Rahat bırak onu! diye bağırdı şeftirene. Ver, ben imzalayayım. İmdat

kolunu ben çektim. Sorumluluğu da ben üstüme alıyorum. Kaybettiği

zamanı kazanmak için, Sibirya'da, eski Rus toprakları üstünde hızla

gitmeye başladı tren. Biri gitar çalıyordu; gitarın sesi, büyük bir hüzün

katıyordu geceye. Kocaları ölmüş Rus kadınlarını anlatan o parçayı,

savaştan sonra acı bir karşılaşmanın anısı olarak yüreğimde taşıdım...

Yıllar geçti. Gelecek, irili ufaklı dertleriyle önümüzdeydi. Sonraları

evlendim. Kocam iyi bir insan. Çocuklarımız, mutlu bir yuvamız var.

Felsefe doktoramı verdim. Birçok yolculuklar ettim. Birçok ülkeler

gördüm. Ama Kurkuru'ya dönmedim bir daha. Kendime göre

sebeplerim, özürlerim vardı. Köyümle olan bağlarım kötü bağlar,

bağışlanmaz bağlar. Geçmişi unutmadım. Unutabilir miyim hiç? Ama

ondan uzaklaştım.

 

Aklıma dağlardaki o dereler geliyor. Yeni bir yol yapılmış, kaynağa

çıkan o eski yol unutulmuş. Yolcular su içmek için artık tırmanmıyor

o yolu. Kaynağın kenarlarını otlar, çalılar bürümüş. Yakında izi bile

kalmaz.

 

Sıcak bir günde birinin aklına gelir belki, ana yoldan sapıp

susuzluğunu gidermek için onu arar. Yanına varır, çalıları aralayarak

kaynağa eğilir... derin, kıpırtısız suyun duruluğuna şaşar. İçinde

kendini görür, güneşi, gökyüzünü, dağları görür. Böyle bir yeri

unutmuş olmanın acısını duyar, kaynaktan arkadaşlarına söz açmaya

karar verir. Ama çok geçmez, unutulur.

 

Ara sıra böyle şeyler de oluyor hayatta. Kim bilir, belki de böyle

olmalı...

 

Kurkuru'ya son gelişimde bunları düşündüm.

 

Ansızın gitmem sizi şaşırtmıştır tabii. Bunları oradakilere anlatamaz

mıydım diyeceksiniz. Anlatamazdım. Kendimden öyle utanıyordum

ki, bir an önce gitmeye karar verdim. Duyşen'i göremeyeceğimi, onun

gözlerinin içine bakamayacağımı biliyordum. Kendimi toparlamam,

her şeyi rahat bir kafayla yeni baştan düşünmem gerekiyordu. Bunu

yalnız Kurkuru'lulara değil, bütün insanlara anlatmalıydım.

 

Beni utandıran bir başka sebep daha vardı: o toplantının en önemli

kişisi ben değildim aslında, onur yeri bana verilmemeliydi. O onur

yeri ilk öğretmenimizin, köyümüzün ilk sosyalisti olan Duyşen'indi.

Herkesten çok o hak etmişti onur yerini. Öyle olmadı. Biz yiyip

içerken, o, altın yürekli adam, telgraflarımızı getiriyordu dörtnala;

sonra da dağıtımı tamamlamaya gitti.

 

Kurkuru'lu gençler, Duyşen'in ne kadar iyi bir öğretmen olduğunu

bilmezler. Yaşlıların çoğu hayatta değil. Duyşen'in öğrencilerinin

çoğu da savaşta öldü.

 

Onun için, bizden sonraki kuşaklara öğretmen Duyşen'i anlatmak

görevini ben yükleniyorum. Benim yerimde kim olsa böyle yapardı.

Ama Kurkuru'ya gitmemiştim bir daha, Duyşen'den haber

alamamıştım, yüzü, müzenin sessizliğinde saklanan değerli bir

kabartma olmuştu benim için.

 

Gidip öğretmenimi göreceğim, sorularına cevap vereceğim onun;

beni bağışlamasını dileyeceğim.

 

Moskova'da işimi bitirdikten sonra Kurkuru'ya dönüp yeni okula

Duyşen'in adını vermelerini isteyeceğim. Evet, Duyşen'in, kolhozun

bir üyesinin, postacının... Sizin de beni desteklemenizi istiyorum.

Yalvarırım, destekleyin beni.

 

Şimdi gecenin biri. Balkonda durup şehir ışıklarının denizine

bakarken, Kurkuru'ya dönüp öğretmenimi göreceğimi, onun beyaz

sakalını öpeceğimi düşünüyorum...

 

Pencerelerimi ardına kadar açıyorum. Temiz hava doluyor odaya.

Yeni resmim için çizdiğim desenlere mavimsi, solgun loşlukta, göz

atıyorum. Bir sürü desen var; hep yeni baştan, yeni baştan başlamıştım

çünkü. Ama resmimi bir bütün olarak göremiyorum daha. Asıl şeyi

bulamadım. Ağaran gecede odayı adımlıyorum, düşünerek, düşünerek,

düşünerek... Hep böyle olur. Yapacağım resmin içimde kalacağını

sanırım hep...

 

Yine de, bitmemiş resmimden söz açmak istiyorum size. Yardımınızı

istiyorum. Anlamışsınızdır tabii, resmi köyümüzün ilk öğretmenine,

ilk sosyalistine; yaşlı Duyşen'e adayacağım.

 

Ama bilmiyorum, bu savaşçının hayatını, o hayatta önemli bir yer

tutan amaçları, tutkuları renklerle verebilir miyim... Bu dolu bardağı

taşırmamalıyım; sizlere, çağdaşlarıma taşırmadan verebilmeliyim

onu. Ama nasıl yapacağım? Yalnız kendi düşüncelerimi yansıtmak

istemiyorum; ortak bir yaratıcılıkla yapmalıyım resmimi. Ama nasıl

yapacağım?

 

Bu resmi mutlaka yapmalıyım, güçsüzüm, kuşkular içindeyim, ama

yapmalıyım.

 

Umutsuzluğa kapılıyorum. Düşünüyorum da, ressam olmak bin bir

güçlükle karşılaştırıyor insanı. Acı bir şey bu. Bazen kendimi öyle

güçlü buluyorum ki, bıraksalar dağları bile delebilirim! O zaman

şunları söylüyorum kendi kendime: incele, çalış, seç. Duyşen'le

Altınay'ın kavaklarını, onları çiz. En tepedeki dallara çıkmış,

esrarengiz uzaklıklara büyülenmiş gibi bakan yalınayak bir çocuğun

resmini çiz.

SON

 

---

---