Öğretmen Duyşen

ÖÄžRETMEN DUYÅžEN

Cengiz AYTMATOV

Penceremi ardına kadar açıyorum. Temiz hava doluyor odaya. Yeni

resmim için çizdiÄŸim desenlere mavimsi, solgun loÅŸlukta göz

atıyorum. Bir sürü desen var; hep yeni baÅŸtan, yeni baÅŸtan

baÅŸlamıştım çünkü. Ama resmimi bir bütün olarak göremiyorum daha.

Asıl ÅŸeyi, duru yaz ÅŸafakları gibi ansızın, karşı konmaz bir biçimde

çıkıp geliveren, insanın içinde esrarengiz, kavranılmaz izler bırakan o

güçlü ÅŸeyi bulamadım. AÄŸaran gecede odayı adımlıyorum, düÅŸünerek,

düÅŸünerek, düÅŸünerek... Hep böyle olur. Yapacağım resmin sadece

içimde kalacağını sanırım hep.

 

BitmemiÅŸ resimlerimden en yakın arkadaÅŸlarıma bile söz açmam.

Eserlerimi korkunç bir kıskançlıkla koruduÄŸum için deÄŸil, beÅŸiÄŸinde

yatan bir bebeÄŸin büyüyünce nasıl bir insan olacağını kestirmek zor

olduÄŸu için. BitmemiÅŸ bir resim hakkında yargıya varmak da o kadar

zordur. Ama bu kuralı bir kerecik bozacağım; bitirmediğim bu resim

hakkındaki düÅŸüncelerimi herkes duysun, bütün insanlar paylaÅŸsın

istiyorum.

 

Özenti deÄŸil bu. BaÅŸka türlü davranamam bunun altından yalnız

başıma kalkamam çünkü. Beni yakalayan, fırçamı elime aldıran

öykü öylesine sarsıcı ki, bu öykünün yükünü taşıyamayacağım artık.

Elimde aÄŸzına kadar dolu bir bardak var sanki; içindekini dökmekten

korkuyorum. Onun için, insanlar beni aydınlatsın, bana yardım etsin,

benim yanımda yer alsın, duygularımı paylaşsın istiyorum.

 

Yaklaşın, yüreklerinizin sıcaklığını esirgemeyin benden, bu

öyküyü anlatmak benim görevim...

 

Bizim Kurkuru köyü, daÄŸların eteÄŸinde, yarlardan gelen bir sürü

küçük derenin suladığı bir düzlüktedir. Altında Sarı Vadi uzanır,

uçsuz bucaksız bir Kazak ovası. KaradaÄŸlar'la çevrelenmiÅŸtir; batıya

giden demiryolunun koyu çizgisi, ovayı ikiye böler.

 

Köyün arkasındaki tepede, iki tane uzun kavak aÄŸacı vardır. Kendimi

bildiÄŸimden beri oradadır o kavaklar. Kurkuru'ya hangi yönden

gelirseniz gelin, ilk olarak, tepede birer iÅŸaret kulesi gibi duran o

kavakları görürsünüz. Duygularımı açık seçik anlatamıyorum,

çocukluk anıları çok deÄŸerli olduÄŸu için belki, belki de geçimini resim

yapmaya baÄŸlayan bir sanatçı olduÄŸum için ama ne zaman trenden

inip köye yollansam, gözlerim ufukta o sevgili kavakları arar. Uzaktan

göremem onları; ama hep görür gibi, dokunur gibi olurum.

 

Uzaklardan Kurkuru'ya dönerken, hep aynı hüzünlü duyguyu

taşımışımdır içimde:

 

Acaba kavaklarımı görebilecek miyim? Dönebilecek miyim evime?

 

Bütün istediÄŸim, o tepeye tırmanmak, çok uzun zaman aÄŸaçların

altında durmak, yaprakların hışırtısını dinlemek...

 

Birçok aÄŸaç var köyümüzde, ama o kavaklar baÅŸkadır. Ayrı bir

dilleri, ayrı, ezgili bir canları var onların. Gece olsun, gündüz olsun,

ne zaman gelirseniz gelin, onların bitmek bilmeyen bir hışırtıyla, bir

mırıltıyla salındıklarını görürsünüz.

 

Sonradan, yıllar sonra, kavakların sırrını çözdüm. Bir tepede

oldukları için bütün rüzgarları alıyorlardı, en hafif meltem bile

yapraklarını sallıyordu onların.

 

Bu basit gerçeÄŸi anlamam, hiç mi hiç hayal kırıklığına uÄŸratmadı

beni; onlara karşı takındığım çocuksu davranışımdan da etmedi. O

davranışımı bugüne kadar sürdürdüm. Tepedeki o kavak aÄŸaçlarını

hala canlı birer varlık olarak düÅŸünüyorum. ÇocukluÄŸumu orada,

onların ayaklarında bıraktım, yeÅŸil, büyülü bir camın kırıkları gibi...

Yaz tatili baÅŸlamadan önce, okulun son günü, bağırarak, çığlıklar

atarak tepeyi tırmanır, kuÅŸ yuvası aramaya çıkardık. O iki dev,

sallanarak, mırıltıyla sanki gölgelerine çağırırdı bizi. Ama biz,

yalınayak yumurcaklar, dallara tırmanır, kuÅŸların ülkesini altüst

ederdik. KuÅŸlar ötüÅŸerek havalanır, tepemizde dönmeye baÅŸlarlardı.

Ama aldırmazdık bile. Ä°çimizde en gözüpekin, en cesurun kim

olduÄŸunu anlamak için tırmanır, tırmanırdık. Derken, güzel bir ışık

dünyası, geniÅŸ bir dünya açılırdı önümüzde... büyülü bir dünya.

Çarpıcı bir yanı vardı o geniÅŸliÄŸin.

 

KuÅŸ yuvası aramayı unutarak hepimiz birer dala tüner, hiç

kıpırdamadan, sanki soluk bile almadan aÅŸağıya bakardık. Dünyanın

en büyük yapısı sandığımız ahır bile, kolhozun ahırı bile, küçük bir

kulübe gibi görünürdü. Parıltılı bir kavrukluk içinde yüzen bozkır

uzanırdı köyün ötesinde. Mavimsi uzaklıklara bakınca, daha önce hiç

görmediÄŸimiz topraklar, gümüÅŸ sicimler gibi uzayan dereler görürdük.

Dallara tutunarak düÅŸüncelere dalardık: dünyanın sonu muydu burası,

yoksa bu gördüklerimizin ötesinde bizim göÄŸümüze, bulutlarımıza,

derelerimize benzeyen baÅŸka gökler, bulutlar, dereler var mıydı?

Büyülü sesini dinlerdik rüzgarın; hışırdayan yapraklar, mavimsi

sislerin ötesindeki esrarengiz ülkeleri anlatırdı bize.

 

O ülkeleri gözümün önüne getirmeye çalışırdım, kulağıma

yaprakların hışırtısı geldikçe, yüreÄŸim korkudan, heyecandan güm

güm atmaya baÅŸlardı. Åžimdi aklıma geliyor: o kavakları kimin

diktiÄŸini hiç mi hiç düÅŸünmemiÅŸim o zamanlar. O bilinmeyen insan,

fidanların köklerini topraÄŸa yerleÅŸtirirken ne hayaller kurmuÅŸ kimbilir,

onlara ne umutlarla bakmış, boy atmalarını hangi duygularla

gözlemiÅŸ?..

 

Köylüler, kavakların bulunduÄŸu o tepeye DuyÅŸen'in Okulu

derlerdi. Neden öyle derlerdi, bilmiyorum. Hatırlıyorum, atını arayan

bir adam, yoldan geçen birine:

 

Doru bir at gördün mü buralarda? diye sormuÅŸtu. Cevabını da

hatırlıyorum:

 

Dün gece DuyÅŸen'in okulunda birkaç at otluyordu. Belki senin doru

at da oradadır.

 

Biz çocuklar da hiç düÅŸünmeden, büyüklere özenerek DuyÅŸen'in

okulu derdik tepeye.

 

Hadi, DuyÅŸen'in okuluna gidip serçeleri korkutalım... Söylenenlere

bakılırsa, eskiden bir okul varmış bu tepede. Ama izi bile kalmamıştı

artık. Okulun izlerini çok aradım çocukken, bulamadım. Sonraları,

çıplak bir tepeye DuyÅŸen'in okulu denmesi garibime gitmeye baÅŸladı;

köyün ihtiyarlarına DuyÅŸen'in kim olduÄŸunu sordum.

 

Ä°çlerinden biri, omuzlarını silkerek:

 

DuyÅŸen mi? dedi. Hala yaşıyor. Eskiden Komsomol üyesiydi. O

tepede eski bir kulübe vardı, DuyÅŸen okul yaptı orayı. Çocuklara

okuma yazma öÄŸretti. Okul da ne okuldu ya; adını bile etmeye

deÄŸmez! Evet, garip günlerdi o günler. Bir atı yelesinden tutup da

ayağını üzengiye geçirdin miydi, kendi kendinin efendisi sayılırdın.

DuyÅŸen de öyle yaptı. Çılgınca bir düÅŸünce saplanmıştı kafasına; o

düÅŸünceyi gerçekleÅŸtirdi. Okulunun bir taşı bile kalmadı ÅŸimdi, ama

tepeye verilen ad hala yaşıyor. O günlerden kalan da sadece bu...

 

Duyşen'i pek tanımıyordum bile; uzun boylu, iri kemikli bir ihtiyar

olarak hatırlıyorum onu; iğne gibi kaşları vardı. Evi, derenin karşı

kıyısındaydı. Görevi, kolhozdaki arklardan suyun akışını

denetlemekti; günlerini tarlalarda geçirirdi hep. Ara sıra, atının eyerine

koca bir ÅŸilte baÄŸlamış, sokaktan geçerdi; atı da kendi kendisinin

efendisi gibiydi.

 

Yıllar sonra, DuyÅŸen'in köyün postacısı olduÄŸunu söyledi biri.

Hatırladıklarım bu kadar iÅŸte. O günlerde, Komsomol üyesi denildi

miydi, hareketli, konuÅŸkan, her toplantıda kalkıp düÅŸüncelerini

açıklayan, gazeteye beleÅŸçiler, hırsızlar hakkında yazılar yazan bir

delikanlı, bir yiÄŸit gelirdi gözümün önüne. Bu sakallı, uysal

ihtiyarın bir Komsomol üyesi olabileceÄŸini aklım almazdı, üstelik,

birazcık okuma yazma bilen bu adamın bir zamanlar öÄŸretmenlik

ettiÄŸini düÅŸündükçe daha da ÅŸaşırırdım. DoÄŸrusu istenirse, onun

öÄŸretmenliÄŸinin, köyü saran palavralardan biri olduÄŸunu sanırdım.

Yanılmışım...

 

Geçen sonbaharda köyden bir telgraf aldım... Kolhozdakiler, kendi

elleriyle kurdukları yeni okulun açılış törenine çağırıyorlardı beni.

Gitmeye karar verdim; köyümüzde böyle büyük bir güne nasıl olur da

katılmazdım? Hatta törenden birkaç gün önce gittim.

 

DolaÅŸmak, doÄŸduÄŸum, büyüdüÄŸüm yerlerin resmini yapmak

istiyordum. Söylediklerine göre, üniversitede öÄŸretim üyesi bulunan

Süleymanova'yı da çağırmışlar. Köyde birkaç gün geçirdikten sonra

Moskova'ya gidecekmiÅŸ.

 

Bu deÄŸerli kadının, daha çocukken köyümüzden ayrıldığını

biliyordum.

 

Ben de ÅŸehirde karşılaÅŸmıştım onunla. Orta yaşını geçmiÅŸ, parlak,

siyah saçlarına ak düÅŸmüÅŸ, heykel gibi bir kadındı. Üniversitede

kürsüsü vardı; felsefe dersleri veriyor, sık sık baÅŸka ülkelere yolculuk

ediyordu.

 

İşi başından aşkındı. Yakından tanıyamamıştım onu. Ne zaman

karşılaÅŸsak köyden bir haber olup olmadığını sorar, yeni resimlerim

hakkında hiç deÄŸilse birkaç kelime söylerdi. Bir gün cesaretimi

toplayıp: Altınay Süleymanova, neden köyünüze gidip biraz

kalmıyorsunuz orada? diye sormuÅŸtum. Sizinle övünüyorlar,

başarılarınızı duymuşlar.

 

Kurkuru'ya artık hiç gitmediÄŸiniz için kendilerini küçümsediÄŸinizi

sanıyorlar. Gülümseyerek: Evet, günün birinde Kurkuru'ya

gitmeliyim tabii, diye cevap vermişti. Yıllardır gitmedim oraya... gidip

görmek istiyorum. Köyde hiç akrabam yok, ama ne çıkar?.. Yakında

giderim, Kurkuru'yu özledim Tören baÅŸlamak üzereydi ki, Altınay

Süleymanova çıkageldi. Yeni okulu dolduran köylüler, onun geldiÄŸini

görür görmez dışarı fırladılar.

 

Dostu yabancısı, genci ihtiyarı, hepsi onun elini sıkmak istiyordu.

Altınay böyle bir karşılanma beklemiyordu galiba; sanırım biraz

heyecanlandı. Sahneye kurulmuÅŸ masaya doÄŸru yürürken, ellerini

göÄŸsüne bastırıp saÄŸa sola selamlar verdi.

 

Herhalde hayatında birçok toplantıya, birçok törene katılmıştı

Altınay, herkesten yakın, sıcak bir ilgi görmüÅŸtü; ama köy okulunda

karşılanması öylesine içtendi ki, gözleri yaÅŸardı.

 

KonuÅŸmalardan sonra, Genç Öncüler'den bir topluluk, ona bir demet

çiçek, bir de kırmızı Genç Öncüler kurdelesi verdi, onur defterinin

ilk sayfasına bir şeyler yazmasını istedi. Sonra, son derece eğlenceli

bir oyun oynadı çocuklar. Oyun bitince, baÅŸöÄŸretmen, herkesin yerini

almasını rica etti.

 

Köylüler de, konuklar da, Altınay'ı el üstünde tutuyorlardı. En güzel

halılarla döÅŸeli onur yerini verdiler ona; kendisini ne kadar

sevdiklerini, ne kadar saydıklarını belirtmek için büyük yakınlık

gösterdiler.

 

Böyle toplantılarda hep olduÄŸu gibi, herkes bir ağızdan konuÅŸuyor,

kadeh kaldırıyordu; gürültülü, neÅŸeli bir toplantıydı.

 

Köyün delikanlılarından biri gelip bir tomar telgraf verdi

baÅŸöÄŸretmene.

 

Eski öÄŸrenciler çekmiÅŸti bu telgrafları; yeni okul için kolhozdaki

köylüleri kutluyorlardı. Telgraflar elden ele dolaÅŸtırıldı. BaÅŸöÄŸretmen,

delikanlıya:

 

Bu telgrafları ihtiyar Duyşen mi getirdi? diye sordu.

 

Evet. Toplantı bitmeden önce herkes telgrafları okuyabilsin diye atını

dörtnala koÅŸturmuÅŸ. Yorgunluktan bitmiÅŸ.

 

 Niye dışarda duruyor? Söyle de gelsin içeri.

 

DuyÅŸen'i çağırmak için dışarı çıktı delikanlı. Yanımda oturan

Altınay, tedirgin olmuştu; aklına bir şey gelmişti sanki. Hangi

DuyÅŸen'in sözünü ettiklerini sordu. Ansızın bir gariplik çökmüÅŸtü

üstüne.

 

Postacı Duyşen. Tanır mısınız onu?

 

Belli belirsiz başını salladı, masadan kalkmak üzere doÄŸruldu; o

sırada bir atlı geçti pencerenin önünden. Delikanlı odaya girip

DuyÅŸen'in gittiÄŸini söyledi:

 

Gelemezmiş. İşi varmış, dağıtım yapacakmış.

 

Yapsın bakalım, diye homurdandı biri. Onu tutan mı var?

Gelir, ihtiyarlarla oturur sonra.

 

Ah, bizim DuyÅŸen'i bilmezsiniz siz! Her ÅŸeyden önce iÅŸini

düÅŸünür o. Ä°ÅŸini bitirmeden içi rahat etmez.

 

Evet, garip bir adam. SavaÅŸtan sonra, hastaneden çıkınca

Ukrayna'da kaldı bir süre. Kurkuru'ya beÅŸ yıl önce döndü. Burada

ölmek istiyormuÅŸ. Tek başına yaşıyor; hiç evlenmemiÅŸ...

 

BaÅŸöÄŸretmen:

 

Ä°çeri gelmediÄŸine üzüldüm, dedi. Neyse... zararı yok. Köyün en

saygıdeğer adamlarından biri, kadehini kaldırarak:

 

Yoldaşlar, dedi, hatırlarsınız, eskiden hepimiz Duyşen'in

okuluna gitmiÅŸtik. Ama kendisi alfabeyi bile sökemezdi.

 

Yüzünü buruÅŸturarak başını salladı sonra. Hem ÅŸaÅŸkın, hem de alaylı

bir hava vardı sesinde.

 

Onun sözlerine katılanlar çıktı: DoÄŸru söylüyorsun.

 

Herkes gülmeye baÅŸladı.

 

Doğru tabii. Neler yapmaya kalkmadı Duyşen. Biz de kalkıp

öÄŸretmen yerine koyduk onu!

 

Kahkahalar kesildikten sonra kadehini yeniden kaldırdı:

 

Bakın, günümüzün insanı ne kadar deÄŸiÅŸik! Altınay Süleymanova

üniversitede öÄŸretim üyesi; adı bütün ülkede biliniyor. AÅŸağı yukarı

hepimiz ortaokulu bitirdik; çocuÄŸumuz liseyi bile okudu.

 

Bugün yeni bir ortaokul açtık köyümüzde; sadece bu bile

hayatımızın ne kadar deÄŸiÅŸtiÄŸini gösterir. Dilerim, Kurkuru'lu

delikanlılar, Kurkuru'lu kızlar, çaÄŸlarının en okumuÅŸ insanları olsunlar

ilerde! Hadi, bunun için içelim.

 

Herkes kadehini kaldırdı; toplantı gürültülü, neÅŸeli bir havaya

büründü yine. Sadece Altınay keyifsizdi; bir tek yudum aldı

şarabından.

 

Ama herkes gülüp eÄŸleniyordu, kimse bunun farkına varmadı.

Durmadan saatine bakıyordu Altınay. Bir süre sonra, temiz hava

almak için herkes dışarı çıktığı zaman, onun ötekilerden ayrılmış

olduÄŸunu gördüm. Sararmış kavakların meltemde hafifçe salındığı

tepeye dikmiÅŸti gözlerini. GüneÅŸ, bozkırın mor, sisli çizgisiyle göÄŸün

birleştiği yerde batıyordu. Solan ışığı, kavakların tepelerini soğuk,

acılı bir mora boyamıştı.

 

Altınay'ın yanına gittim.

 

Yaprakları dökülüyor. Ama onları bir de baharda göreceksiniz. Ä°çini

çekerek:

 

Ben de bunu düÅŸünüyordum ÅŸimdi, dedi.

 

Bir süre sustuktan sonra, kendi kendine konuÅŸur gibi ekledi.Evet,

her canlının bir baharı, bir güzü vardır.

 

YaÅŸlanmakta olan yüzü düÅŸünceliydi, kederliydi. Kadınsı bir

piÅŸmanlıkla bakıyordu aÄŸaçlara. Artık bir öÄŸretim üyesi yoktu ortada;

kolay sevinen, kolay üzülen, aklı bir ÅŸeye ermeyen, alıştığımız bir

Kırgız kadını vardı. GençliÄŸinin anılarına dalmıştı; hani türkülerde

söylenir: en yüce tepeden bile çağırsanız artık size dönmeyecek olan

gençliÄŸin anılarına öyle ayakta durmuÅŸ, kavaklara bakarken bir ÅŸey

söylemek istedi bana, ama vazgeçti, elinde tuttuÄŸu gözlüÄŸü gözüne

götürdü.

 

Moskova treni saat on birde geçiyor galiba, dedi.

 

Evet.

 

Öyleyse yavaÅŸ yavaÅŸ istasyona yollanayım ben.

 

Niye acele ediyorsunuz? diye sordum. Birkaç gün kalacaktınız hani?

Sizi kolay kolay bırakmazlar.

 

Moskova'da acele bir iÅŸim var. Bir an önce gitmeliyim.

 

Gitmeyi aklına koymuÅŸtu bir kere; hiçbir ÅŸey onu yolundan

döndüremezdi artık.

 

Hava gittikçe kararıyordu. Hayal kırıklığına uÄŸramış köylüler,

konuklarını otomobile kadar geçirdiler; daha uzun, hiç olmazsa bir

hafta kalmak üzere, yine geleceÄŸine söz aldılar ondan. Ben de

Altınay'la birlikte istasyona gittim.

 

Niye bu kadar acele etti, diye düÅŸünüyordum. Ä°nsanın kendi

köylülerini kırması saçma bir ÅŸeydi... Üstelik böyle bir günde. Bu

davranışının sebebini soracaktım, cesaret edemedim. Onu incitmekten

korktuÄŸum için deÄŸil... nasıl olsa bana da bir ÅŸey söylemeyeceÄŸi için.

DüÅŸünceye dalmıştı; istasyona kadar aÄŸzını bile açmadı.

Sonunda kendimi toparlayarak sordum:

 

Bir ÅŸeye üzüldünüz. Sizi istemeyerek kırdık mı yoksa? Birine mi

kızdınız?

 

Daha neler! Kime kızayım? Kızsam kızsam kendime kızarım. Evet,

kendime kızdım.

 

BaÅŸka bir ÅŸey söylemeden Moskova'ya gitti.

 

Åžehre dönüÅŸümden birkaç gün sonra, Altınay'dan bir mektup

aldım. DüÅŸündüÄŸünden daha çok kalacağını yazıyordu Moskova'da;

mektup ÅŸöyle devam ediyordu:

 

Moskova'da hemen yapılması gereken önemli iÅŸlerim var, ama size

bu uzun mektubu yazabilmek için hepsini bir yana bıraktım. EÄŸer

anlattıklarımı ilgi çekici bulursanız, yayımlanması için belki bir yol

gösterebilirsiniz bana. Yalnız Kurkuru köylüleri için istiyorum. Bu

karara varmadan önce uzun uzun düÅŸündüm. Ä°nsanlara içimi

açıyorum iÅŸte. Yazdıklarımı ne kadar çok insan okursa, içim o kadar

rahatlayacak. Beni kırmaktan, incitmekten çekinmeyin. Ne

düÅŸünüyorsanız yazın bana.

 

Mektubun bende bıraktığı etki öylesine büyüleyiciydi ki, günlerce

baÅŸka bir ÅŸey düÅŸünemedim. Yapılacak en iyi ÅŸeyin, olayları Altınay'ın

ağzından anlatmak olacağına karar verdim sonunda.

 

1924 yılıydı. Evet, 1924'dü...

 

Åžimdi kolhoz olan yer, yoksul köylülerin yaÅŸadığı küçük bir köydü

o zamanlar. Ben on dört yaşındaydım; ölmüÅŸ babamın amca oÄŸlunun

evinde oturuyordum. Annem de ölmüÅŸtü.

 

O güz, zengin çiftçiler kışı geçirmek üzere koyunlarını alıp daÄŸlara

çıktıktan sonra, köyümüze bir yabancı geldi. Sırtında bir kaput vardı

yabancının. Kaputu çok iyi hatırlıyorum: siyahtı çünkü. DaÄŸlar

arasına sıkışıp kalmış köyümüze kaputlu bir yabancının gelmesi epey

heyecan uyandırdı.

 

Önce, onun orduda komutanlık yapmış olduÄŸu söylentisi yayıldı;

sonradan anladık ki, komutan filan deÄŸilmiÅŸ... yıllar önce, herkesin aç

kaldığı bir kış, demiryolunda çalışmak üzere köyden ayrılan, sonra da

kendisinden hiçbir haber alınmayan TaÅŸtanbeg'in oÄŸluymuÅŸ.

 

DuyÅŸen'miÅŸ adı; söylediÄŸine göre, okul kurmak, çocuklara okuma

yazma öÄŸretmek için gönderilmiÅŸ.

 

Okul nedir, kimse bilmiyordu köyde. Kimsenin kafasında okul diye

bir kavram yoktu. Onun için DuyÅŸen'in sözlerini pek ciddiye

almadılar. Onun köye geliÅŸinden kısa bir süre sonra, herkes toplantıya

çaÄŸrılmasaydı, ciddiye alacakları da yoktu.

 

Amcam toplantıya gitmek istemedi önce.

 

Ne zaman insanın işi başından aşkın olursa o zaman toplantıya

çağırıyorlar! dedi.

 

Ama ihtiyar atını eyerleyip kurula kurula yola koyuldu. Ben de,

komÅŸuların çocuklarıyla birlikte, arkasından gittim onun. Toplantıların

yapıldığı küçük tepeyi soluk soluÄŸa tırmandığımızda, siyah kaputlu,

soluk yüzlü delikanlının köylülerle konuÅŸmakta olduÄŸunu gördük.

Söylediklerini pek duyamıyorduk; yaklaÅŸtık. Sırtına koyun postundan,

eski bir ceket geçirmiÅŸ çok ihtiyar bir adam, DuyÅŸen in sözünü kesti:

 

Dinle oÄŸlum eskiden çocuklarımıza her ÅŸeyi mollalar öÄŸretirdi.

Babanı hepimiz biliriz. O da bizim gibi yoksulun biriydi.

 

Hızlı hızlı konuşuyordu ihtiyar:

 

Şimdi biz şunu bilmek istiyoruz: sen nasıl oldu da molla oldun?

 

DuyÅŸen:

 

Ben molla deÄŸilim aksakal, diye cevap verdi. Ben Komsomol

üyesiyim. Mollaların yerini öÄŸretmenler aldı artık. Askerdeyken

okuma yazma öÄŸrendim. Zaten daha önce de okula gitmiÅŸtim. Benim

mollalığım bu kadar.

 

O zaman baÅŸka..

 

Beni buraya Komsomol gönderdi. Çocuklarınıza okuma yazma

öÄŸreteyim diye. Bir yere ihtiyacımız var. Tepedeki ÅŸu eski ahırı, sizin

de yardımınızla, okul yapmak istiyoruz. Ne dersiniz?

 

Hemen cevap vermek istemediler ona. Bu yabancının kim olduğunu

bilmiyorlardı ki... DuyÅŸen'in dediklerine karşı çıkan Satımkul,

sessizliÄŸi bozdu... Eyerine yaslanıp diÅŸlerinin arasından tükürerek,

konuşmaları dikkatle dinlemişti.

 

Gözlerini kısarak DuyÅŸen'e baktı. Bakmıyordu da niÅŸan alıyordu

sanki.

 

Dur, o kadar acele etme delikanlı, dedi. Önce söyle bakalım: okulu

ne yapacağız biz?

 

Duyşen şaşırmıştı.

 

Okulu ne mi yapacaksınız? diye tekrarladı.

 

Evet, doÄŸru söylüyor diye bağırdı, okulu ne yapacağız?

 

Herkes bir ağızdan konuÅŸmaya, bağırmaya baÅŸladı. Dünya kuruldu

kurulalı biz toprakla uğraşırız. Altımızdaki şiltedir o, soframızdaki

aÅŸtır. Çocuklarımız da bizim gibi yaÅŸayacaklar. Okulu ne yapsınlar?

Memurlar okuma yazma öÄŸrensin; biz basit insanlarız. Sen de kalkıp

işleri karıştırma!

 

Gürültü yavaÅŸ yavaÅŸ kesildi.

 

DuyÅŸen, gözlerini onların gözlerine dikerek, hayal kırıklığıyla:

 

Çocuklarınızın okula gitmesini istemiyor musunuz? diye sordu.      

Ä°stemiyoruz; zor mu kullanacaksın? O günler geçti. Biz hür insanlarız

artık. Canımız nasıl isterse öyle yaparız.

 

DuyÅŸen'in yüzü bembeyaz kesildi. Titreyen parmaklarıyla kaputunun

düÄŸmelerini çözdü, dörde katlanmış bir kağıt çıkardı iç cebinden,

sonra kağıdı başının üstünde sallamaya baÅŸladı.

 

Demek çocukların okula gitmelerini emreden devlete karşı

çıkıyorsunuz. Bakın bu kağıda, altında resmi mühür var. Size kim

toprak verdi, kim su verdi? Kim hürriyet verdi? Söyleyin bakalım,

devletin yasalarına karşı mı çıkıyorsunuz? KonuÅŸun. Cevap verin!

Son cümlesini öylesine öfkeyle, öylesine bağırarak söylemiÅŸti ki, sesi

bir kurÅŸun gibi deldi güz sessizliÄŸini, uzaktaki daÄŸlarda yankılandı.

Kimse aÄŸzını açıp da bir kelime söyleyemedi. Herkes, başını önüne

eÄŸmiÅŸ, duruyordu.

 

Duyşen biraz yatışmıştı.

 

Biz yoksul köylüleriz, dedi. Hayatımız boyunca aÅŸağılandık,

tekmelendik. Karanlıkta yaÅŸadık. Åžimdi devlet aydınlığa çıkarmak

istiyor bizi, ışığı görelim, okuma yazma öÄŸrenelim istiyor.

Çocuklarımızı okula bunun için göndermeliyiz.

 

Susup beklemeye başladı sonra. İlk konuşan, eski ceketli o ihtiyar

oldu yine:

 

Peki, nasıl bilirsen öyle yap; biz karışmayız...

 

Ama bana yardım etmenizi istiyorum. Tepedeki şu ahırı onarmalıyız;

dereye bir köprü kurmalıyız. Sonra kış için de oduna ihtiyacımız var...

Satımkul kabaca sözünü kesti onun:

 

O kadar acele etme yiÄŸidim, o kadar acele etme...

 

DiÅŸlerinin arasından tükürdü; bir gözünü kısarak kötü kötü bakmaya

baÅŸladı DuyÅŸen'in yüzüne.

 

Buraya gelmiÅŸ, okul kuracağını söylüyorsun, diye devam etti.

Ama bakıyorum da, ne sırtında kürkün, ne altında atın var. Bir tek

koyunun bile yok. Ekilecek tek karış toprağın bile yok. Neyle

geçineceksin? BaÅŸkalarının koyunlarını mı çalacaksın yoksa?

 

Ben başımın çaresine bakarım. Aylık alacağım.

 

Satımkul keyiflenmiÅŸti; eyerin üstünde doÄŸrulup çevresine bakındı.

Her ÅŸey anlaşıldı ÅŸimdi. Kendi başının çaresine bakarsın öyleyse

yiÄŸidim; madem aylık alacaksın, çocuklara okuma yazma öÄŸret

bakalım. Devletin dağıtılacak parası varmış demek. Sen bizi rahat

bırak. İşimiz zaten başımızdan aşkın...

 

Bunları söyledikten sonra, atını çevirip uzaklaÅŸtı Satımkul. Ötekiler

de onun arkasından gittiler. DuyÅŸen, elinde kağıt, bir başına, çaresiz,

kalakalmıştı.

 

ÜzülmüÅŸtüm, acıyarak bakıyordum ona. Amcam beni görüp de

kovalayıncaya kadar orada kaldım.

 

Ne yapıyorsun burada? Haydi, doğru eve! Arkadaşlarımın arkasından

koÅŸtum. Amcam:

 

Daha neler, diye homurdandı, çocuk olduklarına bakmadan

toplantıya gelmişler bir de!

 

Ertesi sabah, biz kızlar dereden su almaya gittiğimizde Duyşen'i

gördük karşı kıyıda. Elinde bir kazma, bir kürek, bir balta, bir de eski

kova vardı.

 

Ondan sonra her sabah, köylüler DuyÅŸen'in tepeyi tırmandığını,

terkedilmiÅŸ ahıra girip çıktığını gördüler. Köye ancak akÅŸam olunca

inerdi. Zaman zaman, sırtında ot yığınları, saman yığınları taşıdığı

görülürdü. Onu uzaktan seyredenler, eyerlerinin üstünde doÄŸrulur,

ellerini gözlerine siper eder, düÅŸüncelerini söylerdi.

 

Sırtında yük taşıyan ÅŸu adam öÄŸretmen DuyÅŸen deÄŸil mi? Evet o.

 

Elinde mühürlü kağıt var ya, ondan. O mühür adama kuvvet verir.

 

Zavallı. ÖÄŸretmenlik de kolay deÄŸil anlaşılan.

 

Sen kolay mı sanıyordun? Sırtında taşıdığı yüke bak. ÖÄŸretmen deÄŸil

de bir bey'in hizmetçisi sanki.

 

Bir de kalkmış yukardan atıyor.

 

Böyle konuÅŸarak atlarını çevirip uzaklaşırlardı.

 

Bir gün, köyün arkasındaki dağın eteÄŸinden topladığımız tezekleri

çuvallarla taşımaya gitmiÅŸtik yine; tepeyi tırmanıp öÄŸretmenin eski

ahırda ne yaptığını görmek istedik. Ahır, bey'in malıydı eskiden.

Güzün yavrulayan kısraklarını barındırırdı orada. Hayvanlar, kışı

ahırda geçirirdi. Devrimden sonra bey çekip gitmiÅŸti. Malları köye

kalmıştı ÅŸimdi. Kimse kullanmadığı için otlar bürümüÅŸtü ahırı. Baktık

ki, bütün otlar sökülüp bir yana yığılmış, avlu temizlenmiÅŸ...

YaÄŸmurdan harap olmuÅŸ, sıvalan dökülmüÅŸ duvar badana edilmiÅŸ.

Rezelerinden çıkmış çarpık kapı da onarılmış.

 

Dinlenmek için çuvallarımızı yere bıraktık; o sırada DuyÅŸen çıktı

içerden. Tepeden tırnaÄŸa boya içindeydi; bizi görünce önce ÅŸaşırdı,

sonra gülümsedi.

 

Yüzünün terini silerek:

 

Nereden geliyorsunuz; kızlar? diye sordu.

 

Çuvalların yanında oturuyorduk, utançtan aÄŸzımızı bile açamadık.

Utandığımızı anladı DuyÅŸen, gülümseyerek, dostça göz kırptı bize.

Bakıyorum, çuvallarınız sizden büyük, dedi. Ama geldiÄŸinize çok

sevindim, ne de olsa burası sizin okulunuz. Artık bitti bitecek. Ocağı

yeni bitirdim, bacasına bakın... Åžimdi kış için yakacak bulmalıyım;

bu da zor olmayacak. Her yan kurumuÅŸ otlarla dolu. Sonra yere saman

koyarız, üstüne oturursunuz. Yakında derslere baÅŸlarız. Nasıl, okula

gitmek istiyor musunuz? Gelecek misiniz?

 

Ben, ötekilerden daha büyük olduÄŸum için, konuÅŸmak gereÄŸini

duydum:

 

Teyzem bırakırsa gelirim.

 

Niye bırakmasın, tabii bırakır. Adın ne senin? Dizimdeki yara izini

elimle örterek:

 

Altınay, dedim.

 

Altınay... güzel bir ad. Sen de iyi bir kıza benziyorsun.

 

Öyle güzel gülümsüyordu ki, insanın yüreÄŸine ılık ılık bir ÅŸeyler

yayılıyordu.

 

Peki Altınay, dedi, öteki kızları okula sen getirirsin. AnlaÅŸtık mı?

 

Anlaştık, amca.

 

Bana öÄŸretmenim de. Ä°çeriyi görmek ister miydiniz? Utanmayın,

gelin hadi.

 

Ä°çeri girmeye çekiniyorduk.

 

Yok, biz artık gidelim, dedik.

 

Gidin öyleyse. Dersler baÅŸlayınca görürsünüz. Ben de hava

kararmadan gidip biraz daha ot toplayayım.

 

Eline bir orakla bir parça ip alıp uzaklaÅŸtı. Biz de ayaÄŸa kalkıp

sırtımıza çuvallarımızı attık, köye doÄŸru yollandık. Ansızın parlak bir

fikir geldi aklıma.

 

Durun, dedim. Dönüp çuvallarımızı okula boÅŸaltalım. Kış için biraz

daha yakacak vermiÅŸ oluruz.

 

Sonra da eve elimiz boÅŸ dönelim, öyle mi? Sen de ne akıllısın ya...

 

Gider, biraz daha tezek toplarız.

 

Olmaz. Geç kalırsam annem kızar.

 

O gün niye öyle davrandım, bilmiyorum. Belki sadece inatçılık

yüzünden, belki de bir çeÅŸit baÅŸkaldırma duygusuyla... bebekliÄŸimden

beri davranışlarım, tutkularım dayakla olsun, azarla olsun hep

bastırılmıştı. Bu yabancı, içimi ılıtan tatlı gülüÅŸüyle, güzel sözleriyle

bir güven duygusu uyandırmıştı bende. Hiç kuÅŸkum yok, adım gibi

biliyordum artık: benim hayatım, sevinçleriyle, acılarıyla o gün, o

davranışımla başladı. Kendim bir karar vermiştim o anda, kararımı

uygulamaya geçmiÅŸtim. DoÄŸru buluyordum yaptığım ÅŸeyi,

cezalandırılmaktan da korkmuyordum. Arkadaşlarım bir başıma

bırakmışlardı beni, ama aldırmadım! DuyÅŸen'in okuluna koÅŸup çuvalı

kapının önüne boÅŸalttım, yeniden tezek toplamaya gittim sonra.

Kanatlanmış gibi uçuyordum; büyük bir iÅŸ yaptığımdan içim

hafiflemiÅŸti sanki, yüreÄŸim gümbür gümbür atıyordu. GüneÅŸ niye bu

kadar mutlu olduÄŸumu biliyor gibiydi. Evet, niye böyle koÅŸtuÄŸumun

farkındaydı: iyi bir iş yapmıştım.

 

Tepeler arkasından kaybolmak üzereydi güneÅŸ; bana kalırsa batmak

istemiyordu sanki, beni gözlemek istiyordu. Sararan otları, yaprakları

renkten renge boyayarak, kızıllaştırarak, pembeleştirerek,

morlaÅŸtırarak yolumu daha güzel kılıyordu. UçuÅŸan ÅŸeytan tüyleri,

pırıl pırıl birer alev parçası gibiydi. Yırtık pırtık, yamalı beÅŸmetimin

madeni düÄŸmeleri de ışıl ışıldı. KoÅŸtukça koÅŸtum; topraÄŸa, gökyüzüne,

rüzgara türküler söylüyordu yüreÄŸim:

 

Bakın bana! Görün iÅŸte, nasıl bir insanım ben... Okuma yazma

öÄŸreneceÄŸim, okula gideceÄŸim, baÅŸkalarını da okula götüreceÄŸim!

 

Ne kadar koştum, hatırlamıyorum, ama ansızın kendime geldim:

tezek yoktu. Garipti, yazın o kadar çok inek otlardı ki burada,

tezekten geçilmezdi. Bütün tezekler uçup gitmiÅŸti sanki. Belki de

bakılacak yerlere bakmıyordum. Başka yerleri aradım, tezek vardı

ama azdı.

 

Bu gidiÅŸle karanlık basmadan çuvalı dolduramayacağım, diye

düÅŸündüm.

 

Korkudan ödüm patlamıştı, saÄŸa sola koÅŸuÅŸup duruyordum.

 

Çuvalım yarısına kadar dolmuÅŸtu daha. Gün ışığı adamakıllı

solmuÅŸtu artık, yamaçları karanlık basıyordu.

 

Eve hiç bu kadar geç kalmamıştım. Gece, karanlık kanadını

sessiz, ıssız tepelerin üstüne germiÅŸti. Çuvalı sırtıma atıp köye doÄŸru

koÅŸmaya baÅŸladım. Korkuyordum. Her yer öylesine karanlıktı ki,

bağırmak, aÄŸlamak geliyordu içimden; ama DuyÅŸen'i hatırlayıp göz

yaşlarımı tuttum. Arkama bile bakmadan yoluma devam ettim.

Soluk soluÄŸa vardım eve; kan ter içindeydim; elbiselerim toza topraÄŸa

bulanmıştı. Ocağın önünde oturmakta olan teyzem, kaÅŸlarını

çatarak yerinden kalktı, yanıma geldi. Kötü, zalim bir kadındı.

 

Niye geciktin? diye bağırdı.

 

Ben daha aÄŸzımı bile açmamıştım ki, sırtımdan çuvalı kaptığı gibi

yere fırlattı.

 

Bütün gün bula bula bunu mu buldun?

 

Sonradan öÄŸrendiÄŸime göre, arkadaÅŸlarım her ÅŸeyi anlatmışlar.

 

Seni kömür suratlı! Okulda ne iÅŸin var? Dilerim, okul yollarında

geberesin!

 

Kulağımdan tutup birkaç kere vurdu başıma.

 

Serseri! Elin kurdundan ev köpeÄŸi olur mu hiç? BaÅŸkalarının

çocukları evde kalıp annelerine yardım eder, bu daÄŸda bayırda

dolaşıyor.

 

Okula gitmeyi gösteririm ben sana! Seni o ahırın yanında bir

yakalarsam bacaklarını kırarım! Okula gitmek neymiş, anlarsın o

zaman!

 

Hiçbir ÅŸey demedim, bağırmamaya çalıştım. Sonra, yaktığım ocağın

önünde otururken sessizce aÄŸladım. Üzüntülü olduÄŸumu anlayınca

hep kucağıma çıkan tekir kediyi okÅŸadım durdum. Teyzem beni

dövdüÄŸü için aÄŸlamıyordum, alışıktım buna, okula göndermeyeceÄŸi

için aÄŸlıyordum.

 

Ä°ki gün sonra, sabahleyin erkenden köpekler havlamaya baÅŸladı

köyde, bağırıp çağırmalar duyuldu. DuyÅŸen ev ev dolaşıp çocukları

topluyor, okula götürüyordu. O sıralarda sokak diye bir ÅŸey yoktu;

kerpiç evler düzensizce dağılmıştı. Herkes canının istediÄŸi yere

kurmuÅŸtu evini. DuyÅŸen, çevresinde çocuklarla, kapı kapı dolaşıyordu.

Bizim ev, köyün en ucundaydı. Teyzemle buÄŸday öÄŸütüyorduk,

amcam öÄŸütülmüÅŸ buÄŸdayları pazara götürmek üzere hazırlanıyordu.

Ben bir yandan iÅŸimi yapıyor, bir yandan da DuyÅŸen'i gözlüyordum.

Bizim eve kadar gelmeyecek diye ödüm kopuyordu. Biliyordum,

teyzem okula gitmeme izin vermeyecekti, ama DuyÅŸen gelsin, nerede

oturduÄŸumu görsün istiyordum. Bizim eve uÄŸramadan dönüp gidecek

diye ödüm kopuyordu.

 

Ben bunları düÅŸünürken DuyÅŸen çıkageldi. Teyzemi selamladı:

 

Günaydın! Tanrı yardımcın olsun! O olmazsa biz oluruz. Bak, ne

kadar kalabalığız.

 

Bir ÅŸeyler mırıldandı teyzem, amcam ise öÄŸretmenin yüzüne bile

bakmadı.

 

DuyÅŸen aldırmadı hiç. Avlunun ortasında duran bir kütüÄŸün üstüne

çöktü, cebinden kağıt kalem çıkardı.

 

Bugün okul baÅŸlıyor. Kızınız kaç yaşında?

 

Teyzem cevap bile vermeden işine devam etti, adamakıllı kızmıştı.

Besbelli, tek kelime söylemeyecekti. Ne olacaktı ÅŸimdi? DuyÅŸen bana

bakıp gülümsedi, yine ılık ılık bir ÅŸeyler yayıldı içime.

 

Kaç yaşındasın; Altınay? diye sordu. Cevap vermeye cesaret

edemedim. Teyzem:

 

Onun kaç yaşında olduÄŸundan sana ne? dedi. Zaten sen kimsin bir

kere? Daha okula gidecek yaÅŸa gelmedi. Bırak bunun gibi piçleri,

anasıyla babasıyla oturan çocuklar bile okuma yazma öÄŸrenmiyor.

Toplayacağın kadar çocuk toplamışsın, onları götür okula. Burada iÅŸin

yok!

 

DuyÅŸen ayaÄŸa kalkarak:

 

Nasıl oluyor da böyle konuÅŸabiliyorsun? diye bağırdı. Yetim

kaldıysa suç onda mı? Yoksa, yetimlerin okuma yazma öÄŸrenmesini

yasaklayan bir yasa mı var?

 

Senin yasaların bana vızgelir. Ben kendi yasalarımı yürütürüm

burada, senden emir alacak da deÄŸilim!

 

Hepimiz aynı yasalara boyun eğeceğiz. Belki bu kıza senin ihtiyacın

yok, ama bizim, devletin, var! Karşı koyarsan cezanı çekersin.

Teyzem kollarını sıvayarak ayağa kalktı:

 

Åžuna bakın, ÅŸu serseriye bakın! Bu piç kimden emir alacak, söyle

bakalım. Karnını kim doyuruyor onun? Onu kim doyuruyor? Sen mi,

ben mi? Evsiz barksız piçin biri bu... senin de evin barkın yok

zaten...

 

EÄŸer ortaya amcam çıkmasaydı tartışma nasıl sonuçlanacaktı,

bilmiyorum. Teyzem bir kocası olduğunu unuturdu hep, her işe

burnunu sokardı; bu da çok kızdırırdı amcamı. Öyle ya, evin

efendisiydi; ara sıra teyzemi döverdi. Åžimdi de öfkeden kıpkırmızı

olmuÅŸtu yüzü.

 

Kapa çeneni karı! diye bağırdı. Sen kim oluyorsunda kendi başına

karar veriyorsun, benim yerime konuÅŸuyorsun? Her iÅŸe burnunu

sokma. Sana gelince TaÅŸtabeg'in oÄŸlu, al ÅŸu piçi götür, okuma mı

öÄŸreteceksin, kemiklerini mi kıracaksın, ne halt edersen et. Hadi,

basın bakalım. Defolun!

 

Teyzem bağırmaya başladı:

 

Demek okula gönderiyorsun onu. Evde kim yardım edecek bana?

Soruyorum, kim edecek?

 

Kes sesini! diye bağırdı amcam; teyzemi susturdu.

 

Her karanlık bulutta bir beyaz nokta bulunur derler. Okula böyle

başladım işte.

 

Sınıfa ilk girdiÄŸimizde, DuyÅŸen yere, samanların üstüne oturmamızı

söyledi; sonra hepimize birer defter, birer kalem, birer de tahta parçası

verdi.

 

Tahtaları dizinizin üstüne koyun, dedi. Onun üstüne de defterleri

koyarsınız. Böylece daha kolay yazarsınız.

 

Sonra, duvara astığı bir resmi gösterdi. Bir Rus'un resmiydi bu. Bu

Lenin'dir, dedi.

 

O resmi hiç unutamayacağım. Nedendir, bilmiyorum, sonradan hiç

rastlamadım o resme. Aklımda hala Duyşen'in resmi olarak kalmış.

O resimde bir kaput giymiÅŸti Lenin, yorgun bir yüzü vardı, sakalı

sivriydi. Yaralı kolu askıya alınmıştı; kasketi arkaya kaykılmıştı.

Durgun, rahat bir bakış vardı keskin gözlerinde.

 

Duyşen, resmi epeydir yanında taşıyordu anlaşılan. Bildiğimiz afiş

kağıtlarına basılmıştı, kenarları köÅŸeleri iyice yıpranmıştı. Sınıfın

duvarlarında bu resimden başka bir şey yoktu.

 

DuyÅŸen:

 

Okuma yazmayı, sayı saymayı öÄŸreteceÄŸim size, dedi. Harflerin,

rakamların nasıl yazıldığını göstereceÄŸim. BildiÄŸim ne varsa hepsini

öÄŸreteceÄŸim.

 

BildiÄŸi ne varsa hepsini öÄŸretti. Åžaşılacak derecede sabırlıydı.

Kalemin nasıl tutulacağını teker teker gösterdi hepimize; bu arada,

anlamadığımız sözler de söyledi.

 

Åžimdi düÅŸünüyorum da, DuyÅŸen ÅŸaşırtıyor beni. Elimizde bir alfabe

bile yoktu üstelik öÄŸretmenimiz ne gramer biliyordu, ne öÄŸretme

yöntemi. Böyle ÅŸeylerin varlığından bile habersizdi.

 

Güdüleriyle davranarak, öÄŸrenmemiz gereken ÅŸeyleri, öÄŸretebildiÄŸi

kadar öÄŸretti bize. Ama hevesi, coÅŸkunluÄŸu da boÅŸa gitmedi, buna

eminim.

 

UmduÄŸundan büyük ÅŸeyler baÅŸardı DuyÅŸen. Evet, büyük ÅŸeyler

baÅŸardı, çünkü, duvardaki yarıklarından karlı tepelerin göründüÄŸü o

eski kerpiç ahırda bir ÅŸeyler öÄŸrenmeye çalışan bizlerin, biz Kırgız

çocuklarının, o zamana kadar köyün dar çizgileri içinde kapanıp

kalmış çocukların, yeni, deÄŸiÅŸik, güzel bir dünya açılmıştı önlerinde.

Moskova'nın, Lenin'in yaÅŸadığı ÅŸehrin, TaÅŸkent'den bile büyük

olduÄŸunu o sınıfta öÄŸrendik, dünyada Talas Vadisi kadar büyük

denizler olduÄŸunu o sınıfta öÄŸrendik; daÄŸlar kadar kocaman gemilerin

o denizlerde yüzdüÄŸünü o sınıfta öÄŸrendik. Çarşıdan satın alınan

petrolün yeraltından çıkarıldığını o sınıfta öÄŸrendik. Gün gelecek,

çocuklar geniÅŸ pencereli büyük, beyaz okullarda okuyacaklar, sıraların

üstünde oturacaklardı.

 

Alfabeyi kıvırmaya başlayınca ilk olarak Lenin kelimesini yazdık.

Artık sözlüÄŸümüzde bey gibi, ırgat gibi, Sovyetler gibi

kavramlar da vardı. DuyÅŸen söz verdi: ders yılı bitmeden bize

devrim kelimesinin nasıl yazıldığını öÄŸretecekti.

 

Her ayın sonunda gider, rapor verirdi. Ä°ki üç gün görünmezdi. Çok

özlerdik onu. AÄŸabeyim olsa o kadar özlemezdim. Teyzem baÅŸka bir

iÅŸle uÄŸraÅŸtığı zamanlar evin arkasına sıvışır, yolunu gözlemeye

baÅŸlardım DuyÅŸen'in. Onu, içimi ılıtan gülümseyiÅŸini görmek, ışıklı

sözlerini duymak nasıl sevindirirdi beni!

 

ÖÄŸrencilerin en büyüÄŸü bendim. Belki bu yüzden, en çabuk ben

öÄŸreniyordum; ama tek sebep bu deÄŸildi. DuyÅŸen'in söylediÄŸi her

kelime, yazdırdığı her harf benim için kutsaldı. Onun öÄŸrettiklerini

kavramaktan daha önemli bir ÅŸey yoktu hayatta. VerdiÄŸi defteri hazine

gibi saklıyor, harfleri orağın ucuyla yere, kömürle duvara bir dal

parçasıyla kara yazıyordum. Benim için, dünyada DuyÅŸen'den daha

bilgili, daha akıllı kimse yoktu.

 

Kış yaklaşıyordu.

 

Ä°lk kar yağıncaya kadar, dağın eteÄŸinde, çakıl taÅŸlarının üstünden

gürültüyle akan dereyi geçerdik okula gitmek için. Kar yaÄŸdıktan

sonra da geçerdik tabii, ama zor olurdu. Buz gibi su ayaklarımızı

dondururdu. En çok küçüklerin canı yanardı; gözleri yaÅŸla dolardı.

DuyÅŸen, biri sırtında biri kollarında, her keresinde iki çocuk taşıyarak

hepsini karşı kıyıya geçirirdi.

 

Bütün bunlar inanılmaz geliyor ÅŸimdi bana. Herkes, ya bilgisizlikten,

ya aptallıktan, DuyÅŸen'e gülerdi. En çok da kışı daÄŸlarda geçirip arada

bir deÄŸirmene inen zenginler alay ederdi onunla.

 

BaÅŸlarında kalpakları, sırtlarında kürklü ceketleri, sırım gibi atlarının

üstünden DuyÅŸen'in çocukları taşımasına bakarlardı. ÖÄŸretmeni

gösterirlerdi gülerek.

 

Åžuna bak, derlerdi, nasıl olmuÅŸ da bugüne kadar görmemiÅŸim ÅŸu

herifi. Daha önce görseydim, kuma diye alırdım!

 

Kahkahadan kırılarak, üstümüze su ve çamur sıçratarak yollarına

devam ederlerdi sonra.

 

Ah, arkalarından nasıl koşmak isterdim onların. Atların yularına

yapışıp sinsi yılışık suratlarına doğru:

 

ÖÄŸretmenimiz için nasıl böyle konuÅŸursunuz? Aptal insanlarsınız

siz, kötü insanlarsınız! diye bağırsam öyle rahatlayacaktım ki... Ama

küçük bir kızın sözlerine kim kulak asardı? Gözlerimin acı yaÅŸlarını

içime akıtarak kalakalırdım olduÄŸum yerde. DuyÅŸen onların

sözlerini duymazlıktan gelirdi; hiç aldırmazdı. Üstelik, söylenenleri

unutturmak, bizi güldürmek için komik ÅŸeyler anlatırdı.

 

Epeyce çalıştı ama olmadı... Köprü kurmak için kereste bulamadı

DuyÅŸen. Bir gün, bütün çocukları karşı kıyıya geçirdikten sonra

benimle birlikte derenin yanında kaldı; taÅŸlardan bir geçit yapmaya

çalıştık.

 

Köylüler isteseler yarım saat içinde bir köprü kurabilirlerdi çocukları

için, dereye iki üç aÄŸaç devirseler bu iÅŸ biterdi. Ama yapmadılar,

okulu ciddiye almıyorlardı o günlerde, DuyÅŸen'e de delinin biri

diyorlardı...

 

Evet, onlara kalırsa delinin biriydi DuyÅŸen, çocuklarla oyalanıyordu.

Okuma yazma mı öÄŸretmek istiyordu onlara, öÄŸretsin di... yeter ki

iÅŸlerini aksatmasındı çocuklar. Böyle düÅŸünüyorlardı. Altlarında atları

vardı, ihtiyaçları yoktu köprüye. En az kendileri kadar iyi bir insan

olan bu delikanlının vaktini niye öÄŸretmenlik etmekle geçirdiÄŸini,

üstelik bunu niye canla baÅŸla, inatla, her çeÅŸit zorluÄŸa, küçümsemeye,

alaya katlanarak yaptığını anlamıyorlardı.

 

TaÅŸtan geçidi yaptığımızda yerde kar vardı; su öyle soÄŸuktu ki

insanın soluğu kesiliyordu. Duyşen nasıl dayandı buna, bilmiyorum...

yalınayaktı, bir an bile durmadan çalıştı. Suyun dibine bastıkça, çakıl

taşları ayaklarımızı cayır cayır yakıyordu. Derenin tam ortasındayken

iki bacağıma birden kramp girdi. Acıdan kıvrılıp kaldım oracıkta; iki

büklüm oluvermiÅŸtim, doÄŸrulamıyordum. Gittikçe suya

gömülüyordum...

 

Koşarak geldi Duyşen, beni kollarına alıp kıyıya taşıdı. Yere

kaputunu serip üstüne oturttu. Masmavi kesilmiÅŸ incecik bacaklarımı,

buz gibi ellerimi ovdu.

 

Büyük bir ilgiyle:

 

Kaputuma sarılıp biraz dinlen, Altınay dedi... Geçidi ben kendim

yaparım.

 

Sonunda geçit tamamlandı. DuyÅŸen sudan çıkıp çizmelerini giydi;

kaputuna sarınarak bana baktı, gülümsedi.

 

Biraz dinlendikten sonra:

 

Nasılsın şimdi, ısındın mı? diye sordu. Al şu kaputu da sarın. Sonra

ekledi:

 

O gün kapıya tezekleri sen mi bırakmıştın, Altınay?Evet, diye

cevap verdim.

 

Dudaklarının köÅŸesine incecik bir gülümseme iliÅŸiverdi.

 

Ben de öyle düÅŸünmüÅŸtüm zaten, demek istiyordu sanki.

 

Hatırlıyorum, kıpkırmızı olmuÅŸtu yüzüm, tezeÄŸin bırakılmasını

unutmamıştı demek. Mutluydum, yedi kat gökte uçuyordum.

Duyşen sevindiğimi anladı.

 

Gözleriyle beni okÅŸayarak:

 

Benim temiz yavrum, duru kaynağım, dedi. Ne kadar da akıllısın...

Ah, seni ÅŸehre, okumaya bir gönderebilsem! Büyük bir insan olurdun!

Dönüp kıyıya doÄŸru bir adım attı.

 

Gözlerimin önünde ÅŸimdi: gürültülü derenin kıyısında durmuÅŸ;

ellerini başının arkasında kavuÅŸturmuÅŸ; parlayan gözleriyle, tepelerden

gelen rüzgarın kovaladığı beyaz bulutlara bakıyor...

 

O anda ne düÅŸünüyordu acaba? Beni ÅŸehirdeki okula göndermeyi mi?

Ben onun kaputuna sarınmış ÅŸunları düÅŸünüyordum:

 

Keşke ağabeyim olsaydı Duyşen! kollarına atılıp ona sarılır,

gözlerimi yumar, en tatlı sözleri söylerdim kulaklarına. N'olursun

Tanrım Duyşen ağabeyim olsun!

 

Ä°nceliÄŸi, iyiliÄŸi, geleceÄŸimizi düÅŸündüÄŸü için hepimiz seviyorduk

öÄŸretmenimizi. Küçüktük ama onun bu erdemlerinin farkındaydık.

Yoksa her gün o uzun yolu alır mıydık? Rüzgarda, karların arasında

bata çıka, soluk soluÄŸa tırmanır mıydık o tepeyi? Kendi isteÄŸimizle

geliyorduk okula. Gidip o soÄŸuk ahırda donmamız için kimse

zorlamıyordu bizi. Okul öylesine soÄŸuktu ki, birbirimizin yüzüne,

ellerine, elbisesine hohlasak, hohladığımız yer hemen buz tutuyordu.

Bazılarımız oturup Duyşen'i dinlerken ocağın yanında sırayla

ısınıyorduk.

 

O soÄŸuk sabahların birinde (Ocak ayının son günleriydi) DuyÅŸen her

zamanki gibi bizi almaya geldi. Sessizdi, düÅŸünceliydi; kaÅŸları

çatılmış, yüzü kararmış; demir gibi kaskatı kesilmiÅŸti. Hiç böyle

görmemiÅŸtik öÄŸretmenimizi. Ä°ÅŸin içinde bir iÅŸ olduÄŸunu anladık,

sessizce ardından gittik onun.

 

Yoldaki kar tabakası kalınsa DuyÅŸen önden giderdi hep; ben

DuyÅŸen'in arkasından giderdim, öteki çocuklar da benim arkamdan

gelirlerdi. O sabah da önden gitti öÄŸretmenimiz, geceleyin dağın

eteÄŸine karlar yığılmıştı çünkü. Bir insanın sevinçli mi üzüntülü mü

olduÄŸu arkasından bile belli olur bazen. O gün de öyle oldu:

öÄŸretmenimizin kederli olduÄŸunu hemen anladık. Başını önüne

eÄŸmiÅŸti, zorlukla sürüyordu ayaklarını. O yürüyüÅŸünü hala hatırlarım:

tek sıra olmuÅŸ, tepeyi tırmanırken DuyÅŸen önümde, kamburu çıkmış,

siyah kaputuyla gidiyordu; yukardaki tepeler dinlenmek için çökmüÅŸ

develere benziyordu, rüzgar hörgüçlerinin tozunu alıyordu sanki;

yüksekte, çok yükseklerde, soÄŸuk, beyaz gökte tek başına siyah bir

bulut sallanıyordu.

 

Sınıfa girip samanların üstüne oturduÄŸumuz zaman, DuyÅŸen her

sabah gidip yaptığı gibi ocağı yakmadı.

 

Ayağa kalkın, dedi bize. Kalktık.

 

BaÅŸlarınızı açın.

 

Kasketlerimizi çıkardık; o da çıkardı kasketini. Ne demek olduÄŸunu

bilmiyorduk bunun. Kısık bir sesle:

 

Lenin öldü, dedi. Onun yası tutuluyor ÅŸimdi.

 

Sınıfımızı sessizlik kapladı. Okul, karların altına gömülmüÅŸtü

sanki. Duvarlardaki yarıklardan giren rüzgarın sesi duyuluyordu.

Sanki üstlerine kar tanecikleri düÅŸüyormuÅŸ gibi hışırdayan samanların

sesi duyuluyordu.

 

Gürültülü ÅŸehirlerin sessizlikle örtüldüÄŸü, yerleri sarsan fabrikaların

sustuÄŸu, trenlerin raylar üstünde kalakaldığı o yaslı saatte, biz,

insanlar içinde küçücük insanlar, ufak bir topluluk, başımızda

öÄŸretmenimizle, okul denilen o soÄŸuk ahırda yas tuttuk.

 

Koluyla gözlerinin yaşını sildi DuyÅŸen.

 

Ben Parti'ye yazılmaya gidiyorum, dedi. Üç gün sonra dönerim. O

üç gün, hatırladığım kış günleri içinde en korkunç olanlarıydı.

 

Tabiat, büyük bir insanın bıraktığı boÅŸluÄŸu doldurmaya çalışıyordu

sanki. Rüzgar, yarların arasında uluyordu durmadan, tipi dinmiyordu,

kırağılar madeni bir sesle tınlıyordu... Tabiat azmıştı; rüzgar kaldırıp

kaldırıp yere vuruyordu karları.

 

Köyümüz, tepeleri kara bulutlarla örtülü daÄŸların eteÄŸinde sessizce

yatıyordu. Ä°ncecik dumanlar yükseliyordu bacalardan. Ä°nsanlar

evlerinden dışarı çıkmıyorlardı. Üstelik, kurtlar da inmiÅŸti köye.

Gündüzleri yollarda dolaşıyor, geceleri evlere kadar sokulup güneÅŸ

doğuncaya kadar uluyorlardı.

 

Aklıma öÄŸretmenimiz geldikçe üzülüyordum; hava öylesine soÄŸuktu

ki...

 

Duyşen'in sırtında ise siyah kaputundan başka bir şey yoktu.

GeleceÄŸi gün, tedirginliÄŸim daha da arttı. Kötü bir olayı sezmiÅŸtim

sanki.

 

Fırsat buldukça evden sıvışıyor, gözlerimi ıssız, karlı bozkıra

dikiyordum. Ama bir tek canlı varlık bile yoktu ortalıkta.

 

Ah, öÄŸretmenim, neredesin? Yalvarırım, çabuk gel! Seni özledik,

öÄŸretmenim. Duyuyor musun beni? Seni özledik! Ama bozkır cevap

bile vermiyordu bana. Nedendir bilmiyorum, sessizce ağlıyordum.

 

Sık sık evden çıkmam teyzemi kızdırmıştı. YumruÄŸunu sıkarak:

 

Ne diye öyle arada bir kapıya doÄŸru koÅŸuyorsun? diye bağırdı. Otur

oturduÄŸun yerde, yününü eÄŸir. Dışarda donup gebereceksin! Bir daha

çıktığını görürsem karışmam!

 

Hava kararmaya baÅŸlamıştı bile; DuyÅŸen'in dönüp dönmediÄŸini

bilmiyordum. Bu da çıldırtıyordu beni. Bir an, bugüne kadar hiç

gecikmediÄŸine göre mutlaka dönmüÅŸtür, diyordum kendi kendime. Bir

an sonra kuÅŸkuya kapılıyordum yine: DuyÅŸen üzüntülüydü; aklı

başında deÄŸildi; ağır ağır güçlükle yürüyordu; ya bir de tipide yolunu

şaşırdıysa... Kendimi işe veremiyordum, parmaklarımın hepsi

baÅŸparmak kesilmiÅŸti sanki, yün durmadan kopuyordu. Yün koptukça

da teyzem küplere biniyordu:

 

Senin nen var bugün? Elin el deÄŸil, tahta! Sonunda sabrı tükendi:

Ä°nce hastalıklar götürsün seni! Al ÅŸu torbayı, Saykal nineye bırak.

 

Sevinçle ayaÄŸa fırladım. DuyÅŸen, Saykal ninenin evinde kalırdı.

Saykal'la kocası Kartanbay ana tarafından uzaktan akraba olurlardı

bana. Sık sık gider görürdüm onları, bazen gece yatısına bile kaldığım

olurdu. Teyzem bunu hatırladı belki; belki de ona bu sözleri Tanrı

söyletti.

 

Ä°nsan kıtlıkta nasıl çavdardan bıkar, ben de öylesine bıktım senden!

Onlarda kal bu gece. Hadi defol, sabah olmadan da eve döneyim

deme!

 

Dışarı fırladım. Rüzgar, ÅŸamanlar gibi uluyordu bir an kesiliyor,

sonra avuç avuç kar fırlatıyordu adamın yüzüne. Torbayı koltuÄŸumun

altına sıkıştırdım, karda taze at izlerini takip ederek köyün öteki ucuna

koÅŸtum. Kafamda bir tek düÅŸünce vardı: DuyÅŸen dönmüÅŸ müydü?

DönmemiÅŸti. Öylesine soluk soluÄŸa girdim ki eve, zavallı Saykal

ninemin ödü koptu.

 

Ne var? diye bağırdı. Niye o kadar koştun. Bir şey mi oldu?

 

Yok; bir şey yok. Torbanı getirdim. Bu gece burada kalayım mı?

 

Tabii, yavrum. Seni yaramaz, ödümü kopardın! Epeydir geldiÄŸin

yoktu. Gel, ateÅŸin önüne otur, donmuÅŸsun.

 

Biraz et piÅŸir de çocuÄŸun karnını doyur, dedi Kartanbay. DuyÅŸen de

nerdeyse gelir.

 

Pencerenin önüne oturmuÅŸ, çizmelerinin pençelerini yeniliyordu.

 

Åžimdiye kadar çoktan gelmiÅŸ olması gerekirdi. Ama merak edecek

bir ÅŸey yok, gece olmadan gelir. Bizim ihtiyar katır eve dönüleceÄŸini

anladı mı dörtnala koÅŸmaya baÅŸlar.

 

Gece usul usul geldi, pencereye yerleÅŸti. YüreÄŸim tetikteydi, dışarda

ne zaman bir köpek havlasa ya da biri konuÅŸsa, çarpıntısı hemen

duruyordu. DuyÅŸen'den hiç haber yoktu. Neyse ki, Saykal nine

konuşkandı, beklemek daha kolay oluyordu onun yanında.

 

Duyşen'i epeyce bekledik. Geceyarısı, Kartanbay yatmaya karar

verdi.

 

Yatakları ser bakalım, dedi Saykal nineye. Anlaşılan bu gece

gelmeyecek. Geç oldu artık. Memurların iÅŸleri baÅŸlarından aÅŸkındır;

yarına kalmıştır DuyÅŸen'in iÅŸi. Yoksa ÅŸimdiye kadar çoktan gelirdi.

Sonra yattı.

 

Ocağın arkasına, köÅŸeye bir yatak da benim için serdiler. Ama

uyuyamadım. Kartanbay durmadan öksürüyor, dualar mırıldanarak bir

yandan bir yana dönüyordu.

 

Benim ihtiyar katır ne alemdedir acaba? diye mırıldanıyordu. Kimse

kimseye bedavadan bir tek saman çöpü vermiyor. Cebinde paran olsa

bile satın alacak çavdar bulamıyorsun...

 

Çok geçmeden uyudu. Åžimdi de rüzgar uyutmuyordu beni. Çatıyı

sarsıyor, samanları hışırdatıyor, kaba eliyle camlara vuruyordu.

Duvarların arkasında karları yerden yere çaldığını duyuyordum.

Kartanbay, DuyÅŸen'in iyi olduÄŸunu, merak etmememizi söylemiÅŸti

gerçi; ama içim rahat deÄŸildi yine de. ÖÄŸretmenimi bekliyordum

karanlıkta, yalnız onu düÅŸünüyordum... rüzgarlı, bembeyaz bozkırda

bir başınaydı şimdi. Dalmışım; ansızın irkilerek uyandım. Yerden

yükselen bir uluma gitti, göÄŸe takılıp kaldı. Kurtlar! Bir tane deÄŸil, bir

sürü kurt. Birbirlerini çağırarak toplanıyorlardı. Sesleri birleÅŸiyor,

rüzgara karışarak uzaklaşıyor, yaklaşıyordu. Zaman zaman kapının

önünden geliyordu ulumaları.

 

Saykal nine:

 

Tipi yüzünden uluyorlar, diye fısıldadı.

 

Kartanbay bir ÅŸey demedi önce; ulumaları dinliyordu.

 

Yok yok, birinin peşindeler. Ya bir adamın, ya da bir atın.

Dinleyin bakın... İnşallah Duyşen'in peşinde değillerdir. O sersem

delikanlı hiçbir ÅŸeyden korkmaz çünkü.

 

Heyecanla ayaÄŸa kalkıp kürklü ceketini giydi. Işığı yak kadın!

Çabuk ol!

 

Saykal'la ben, korkuyla fırladık. Ä°htiyar kadın bir an içinde

lambayı yaktı. Tam o sırada uluma kesildi, bir şey olmamış gibi

sessizliÄŸe büründü her yer.

 

Allah kahretsin, saldırdılar! diye bağırdı Kartanbay.

 

Eline bir sopa geçirip kapıya fırladı; o anda köpekler havlamaya

baÅŸladı dışarda. Biri pencerenin önünden geçip kapıyı yumrukladı.

Odaya bir buhar bulutu girdi önce. Sonra DuyÅŸen'i gördük. Soluk

soluÄŸa içeri daldı; kül gibi olmuÅŸtu yüzü. Duvara koÅŸtu. Tüfek, dedi.

Ama biz, bir ÅŸey anlamayacak kadar heyecanlıydık. Gözlerim

karardı; iki ihtiyarın sisler arasında konuştuğunu duyar gibi oldum:

 

Kara koyun kurban olsun sana, ak koyun kurban olsun!

 

Sahiden sen misin bu?

 

Tüfek, diye tekrarladı DuyÅŸen... Bir tüfek verin bana!TüfeÄŸimiz yok

ki... Nereye gidiyorsun?

 

Kartanbay da, Saykal da, Duyşen'e yapışmışlardı; bırakmak

istemiyorlardı onu.

 

Bir sopa verin öyleyse. Ä°htiyarlar yalvarmaya baÅŸladılar:

 

Bırakmayız seni. Biz saÄŸ oldukça bir yere gidemezsin! Önce

bizi öldürür, sonra gidersin!

 

Ansızın dizlerimin bağı çözülüverdi; tek kelime bile söylemeden

yere yığıldım.

 

Kamçısını bir köÅŸeye fırlatarak derin derin içini çekti DuyÅŸen.

 

Tam da kapının önünde kıstırdılar beni, dedi. Katır dörtnala

gidiyordu, peÅŸimize kurtlar düÅŸtü. Köye kadar geldi hayvancağız, az

ötede tökezleniverdi. Üstüne saldırdılar.

 

Kartanbay, DuyÅŸen'i yatıştırmaya çalışarak:

 

Katıra aldırma; sen kurtuldun ya, ona bak, dedi. Katır

tökezlenmeseydi sen de kurtulamazdın... Tanrıma ÅŸükürler olsun.

Çıkar elbiselerini de ateÅŸin önüne otur. Dur da çizmelerini çekeyim.

Kadın, yiyecek bir şeyler ısıt hadi.

 

Birlikte, ateÅŸin önüne oturdular. Kartanbay içini çekerek:

 

Alınyazımızda bu da varmış, dedi. Yola niye bu kadar geç çıktın?

Toplantı sandığımdan da uzun sürdü. Parti'ye yazıldım. Ä°yi. Ama yola

yarın sabah da çıkabilirdin. Seni sopayla kovalayan mı vardı?

 

Çocuklara, bugün döneceÄŸime söz verdim, dedi DuyÅŸen. Yarın sabah

okula gelecekler. Kartanbay öfkeli öfkeli söylenmeye baÅŸladı:

 

Serseme bak! Duyuyor musun, kadın, bak ne diyor... Bacak

kadar piçlere verdiÄŸi sözü tutmak için canını tehlikeye atmış! Nasıl,

beğendin mi? Ya canını kurtaramasaydın, o zaman ne olacaktı? Bırak

saçma saçma konuÅŸmayı.

 

Benim iÅŸim bu, benim görevim. At için üzüldüm. Hep yayan

giderdim, keşke yine yayan gitseydim. Kalkıp atını aldım senin,

kurtlara parçalattım...

 

Aldırma. Canı cehenneme, dedi ihtiyar. Senin hayatını kurtardı ya,

ona bak! Bugüne kadar hep atım mı vardı sanki? Benim için üzülme

sen, ben başımın çaresine bakarım. Ä°lerde, bakarsın bir at daha alırım.

 

Saykal ağlamaklı bir sesle:

 

DoÄŸru söyledin, dedi. Bir at daha alırız... Al oÄŸlum, soÄŸutmadan ye

ÅŸunu.

 

Sustular. Kartanbay, ateÅŸi karıştırarak, düÅŸünceli düÅŸünceli:

 

Seni anlamıyorum, Duyşen, dedi. Kafasız bir adam değilsin, hatta

akıllısın. Ne diye okulla çocuklarla uÄŸraşıp duruyorsun? Daha iyi bir

iÅŸ mi yok dünyada? Gidip bir zenginin yanında çobanlık etsen bolluk

içinde yaÅŸarsın...

 

Biliyorum, benim iyiliÄŸimi istiyorsun. Ama bu çocuklar büyüyünce

senin benim gibi birer insan olsun istiyorsan okulun da, eÄŸitimin de

gereÄŸi yok tabii. Ama devlet nasıl geliÅŸir o zaman? Bütün güçlüklere

bunun için göÄŸüs geriyorum iÅŸte. Daha iyi bir öÄŸretmen olsaydım

baÅŸka bir ÅŸey istemezdim...

 

Onların konuşmalarını dinlerken uzaklardan, uzaklaştığım

yerlerden yavaÅŸ yavaÅŸ döndüm odaya. Önce bir düÅŸ gibi geldi bu.

Duyşen'in sağ salim karşımda olduğuna inanamadım. Sonra bahar

selleri gibi güçlü dayanılmaz bir sevinç dalgası kapladı gövdemi;

hıçkırdım. Kimseler benim kadar sevinemezdi. Her ÅŸey yok

oluvermiÅŸti birden: kerpiç kulübe, tipi, Kartanbay'ın tek atını

parçalayan kurtlar... Hepsi yok olmuÅŸtu! Kafamı, yüreÄŸimi, bütün

gövdemi bir mutluluk kaplamıştı... inanılmaz, sonsuz, ışık gibi

ölçüsüz bir mutluluk.

 

Hıçkırıklarımı kimse duymasın istiyordum. Ama DuyÅŸen duydu.

Ocağın arkasında ağlayan kim? diye sordu.

 

Altınay, dedi Saykal; çok korktu, ondan aÄŸlıyor.Altınay burada mı?

AyaÄŸa fırlayıp yanıma koÅŸtu. DuyÅŸen. Diz çöktü; omuzlarıma

dokunarak:

 

Nen var, Altınay? Niye ağlıyorsun? dedi.

 

Duvara dönüp kendimi iyice bıraktım; hüngür hüngür aÄŸlamaya

başladım.

 

AÄŸlama yavrum. Niye korktun öyle? Bak, koca bir kız oldun artık,

aÄŸlamak hiç yakışmıyor sana... Yüzüme bak.

 

Boynuna sarıldım onun; göz yaÅŸlarıyla ıslanmış ateÅŸ gibi yüzümü

yanaklarına bastırdım. Durmadan hıçkırıyordum. Sevinçten kendimi

tutamıyordum.

 

Kartanbay kilimin üstünden kalktı. KorkmuÅŸtu biraz.

 

Galiba yüreÄŸi yerinden oynadı bunun, dedi. Gel buraya kadın, birkaç

dua oku. Çabuk ol.

 

Hepsi çevremde dolanmaya baÅŸladı. Saykal büyülü sözler söyledi,

yüzüme soÄŸuk su, sonra da sıcak su serpti. Göz yaÅŸları benim

yaşlarıma karışıyordu.

 

Evet, anlatılmaz bir sevinç yüzünden yerinden oynamıştı yüreÄŸim.

Duyşen yatağımın yanına oturdu, ben rahatlayıp uyuyuncaya kadar

ateş gibi alnımı okşadı soğuk elleriyle...

 

Kış daÄŸların öteki yanına geçti. Bahar, mavi bulutlarını önüne

katmıştı bile. Eriyen karlarla kabarmış tepelerden, ılık rüzgarlar

esiyordu.

 

Toprağın taze süt kokusuna benzeyen güzel kokusunu taşıyorlardı.

DaÄŸlardaki buzlar çözüldü, dereler gürül gürül akan, yollarındaki her

ÅŸeyi yıkan, türküleriyle yataklarını dolduran birer ırmak oldu.

 

Genç kızlığımın birinci baharıydı bu. O zamana kadar gördüÄŸüm

baharların en güzeliydi. Bir daÄŸa çıksanız, altınızda bahar

dünyalarının en sevimlisini görüyordunuz. Kollarını açmıştı bahar,

gümüÅŸ bir peçeteyle örtülmüÅŸ bozkıra yuvarlanıyordu. Uzaklarda,

kilometrelerce ötede, eriyen göllerin mavisi, atların kiÅŸnemesi,

kanatlarında beyaz bulutlar taşıyan leyleklerin uçuÅŸu vardı. Nereden

geliyordu leylekler, hüzünlü sesleriyle nereye çağırıyorlardı insanı?

Baharın gelişiyle birlikte, hayat daha eğlenceli olmuştu. Yeni oyunlar

yaratıyor, yaÅŸama sevinciyle gülüyor, okuldan çıkınca birbirimizi

kovalayarak eve koÅŸuyorduk. Teyzem bu kadar sevinçli oluÅŸuma

içerliyor, beni azarlamak için hiçbir fırsatı kaçırmıyordu:

 

Oyun oynayacak yaşta mısın sersem? Evlenme vaktin bile geldi.

Senin yaşındaki kızların hepsi ev bark sahibi oldular, çoluk çocuÄŸa

karıştılar. Bir de kendine bak... Bütün vaktini okulda geçiriyorsun.

 

Ama ben seni hale yola koymasını bilirim...

 

DoÄŸrusu, teyzemin sözlerini ciddiye almıyordum. Onun bu

davranışlarına alışıktım zaten. Evlenecek yaşta da değildim; o bahar

boyum biraz daha uzamıştı sadece, o kadar.

 

DuyÅŸen gülerek:

 

Sen daha çocuksun, derdi bana. Saçın başın karmakarışık.

 

Aldırmazdım bile. Kendi kendime:

 

Biraz daha büyüyüp gelin olunca, derdim, daha güzelleÅŸeceÄŸim.

Teyzem bile ÅŸaÅŸacak güzelliÄŸime. DuyÅŸen, gözlerimin yıldızlar gibi

parladığını söylüyor. Yüzüm de temiz bir yüzmüÅŸ.

 

Bir gün, okuldan dönünce, avlumuza iki yabancı atın baÄŸlanmış

olduÄŸunu gördüm. Eyerlerine, koÅŸumlarına bakılırsa, daÄŸlardan

geliyordu atlar. DaÄŸlılar, deÄŸirmene gelirken ya da pazardan dönerken

amcamla teyzeme uğrarlardı ara sıra.

 

Kapının önüne gelmiÅŸtim ki teyzemin kahkahasını duydum;

olduğum yerde kalakaldım.

 

Hadi, yüzün gülsün sevgili yeÄŸenim, diyordu teyzem. Küçük

kumruyu avucunun içine alınca bana nasıl teÅŸekkür edeceÄŸini

bilemeyeceksin.

 

Sözleri baÅŸka seslerle, baÅŸka kahkahalarla kesildi. Ama ben içeri

girer girmez sustular. Kırmızı suratlı şişman bir adam oturuyordu

kilimin üstünde, önüne bir masa örtüsü serilmiÅŸti. Terli alnına

indirdiÄŸi kalpağının altından bir göz attı bana; sonra önüne bakarak

boğazını temizledi.

 

Teyzem yapay bir gülümsemeyle karşıladı beni.

 

Demek döndün canım kızım, dedi. Ä°çeri gel yavrum. Amcam bir

baÅŸka adamın yanında oturuyordu... Ä°skambil oynuyor, içki içiyor,

beşparmak yiyorlardı...

 

Ä°kisi de sarhoÅŸtu, iskambil kağıtlarını yere attıkça baÅŸları

sallanıyordu. Kedimiz masa örtüsünün üstüne çıktı; ama ÅŸiÅŸman adam

öyle bir tokat attı ki zavallının başına, hayvancağız inleyerek

miyavladı, kaçıp bir köÅŸeye saklandı. Zavallı kedi, canı nasıl yanmıştı!

Kaçmak istedim, ama nasıl kaçacağımı bilemedim. Neyse, teyzem

yardıma koştu.

 

Canım kızım, dedi. Tencerede yemek var, git de soğumadan karnını

doyur.

 

Sevindim. Ama teyzemin garip davranışı hoşuma gitmemişti, dikkat

kesildim:

 

Birkaç saat sonra adamlar kalkıp atlarına bindiler, daÄŸlara doÄŸru

uzaklaştılar. Teyzem yine bağırmaya başladı bana; biraz rahatladım.

Herhalde sarhoÅŸ olduÄŸu için iyi davranmıştı, dedim.

 

Bu olaydan birkaç gün sonra, Saykal nine teyzemi görmeye geldi.

Avludaydım, ama ihtiyar kadının sözlerini duyabiliyordum. Ä°yi

düÅŸündün mü? diyordu Saykal nine. Kızcağızın hayatını

mahvedeceksin!

 

Öfkeli öfkeli bağırarak bir ÅŸeyler konuÅŸtular; Saykal evden çıktı.

Bana hem öfke, hem de acımayla bakarak, tek kelime bile söylemeden

gitti. O bakışı bütün keyfimi kaçırmıştı. Ona ne yapmıştım ki bana

öyle bakmıştı?

 

Ertesi sabah okula gidince DuyÅŸen'in de keyifsiz olduÄŸunu

gördüm. Üzüntüsünü saklamak istiyordu bizden, ama boÅŸunaydı...

Benim yüzüme bakmaktan kaçındığı da dikkatimi çekti. Derslerden

sonra dışan çıkarken, beni çağırdı.

 

Dur, Altınay, dedi.

 

Elini omuzuma koyarak sevgiyle baktı bana.

 

Eve gitme. Gitmeni niye istemiyorum, biliyor musun, Altınay?

Damarlarımdaki kan ansızın donuvermişti sanki. Teyzemin

aklından geçenleri o anda anlayıverdim.

 

Ben konuÅŸurum onlarla, dedi DuyÅŸen. Sen ÅŸimdilik burada kal.

Yanımdan ayrılma.

 

Korkum yüzümden okunuyordu anlaşılan. Ä°ncecik parmaklarıyla

çenemden tuttu DuyÅŸen, başımı kaldırdı. Her zamanki gibi

gülümseyerek gözlerimin içine baktı.

 

Korkma, Altınay, dedi. Ben yanındayken hiçbir ÅŸeyden korkma.

Okuluna devam et, derslerini yap, baÅŸka her ÅŸeyi unut. Ne kadar

korkak olduğunu biliyorum... Bak ne anlatacağım sana... Komik bir

ÅŸey hatırlamış gibi güldükten sonra devam etti:

 

O sabah biz hepimiz uykudayken Kartanbay nereye gitmiÅŸ biliyor

musun? Büyücü getirmeye! Caynak'ın ihtiyar karısını.

 

DöndüÄŸünde, Niye getirdin onu, diye sordum. Biraz büyü yapsın,

Altınay'ın yüreÄŸi korkudan yerinden oynadı, diye cevap verdi. Kov

şu kocakarıyı, en aşağı bir koyun ister şimdi. O kadar zengin değiliz.

At da veremeyiz, bir katırımız vardı, onu da kurtlara yedirdik, dedim.

Sen o saatte uykudaydın. Kovdum gitti kocakarıyı. Kartanbay bir

hafta konuÅŸmadı benimle. Küçük düÅŸürmüÅŸüm onu, öyle dedi. Ama

Saykal da, Kartanbay da iyi insanlar. Onlar kadar iyisine kolay kolay

rastlayamıyor insan. Hadi, artık eve gidelim, Altınay. Gel.

 

Cesur olmaya çalışıyordum; ama teyzem gelir de beni döve döve

götürür diye korkuyordum. Ellerinden kimse alamazdı beni. Bütün,

gece, fırtınanın patlamasını bekleyerek, gözümü bile kırpmadım.

DuyÅŸen aklımdan geçenleri biliyordu tabii. Ertesi gün, dikkatimi baÅŸka

yere çekmek için belki, iki tane fidan getirdi okula. Dersler bittikten

sonra, elimden tutarak beni okulun arkasına götürdü. Esrarlı bir

havayla:

 

Yapılacak bir iÅŸimiz var, Altınay, dedi. Bu fidanları senin için

getirdim. Åžimdi onları birlikte dikeceÄŸiz. Onlar büyüyüp güçlendikçe

sen de büyüyüp güçlenecek, dünyanın en iyi kadını olacaksın. Temiz

bir yüreÄŸin, saÄŸlam bir kafan var. Bilgin olacaksın sen; evet adım gibi

biliyorum, bilgin olacaksın. Bu fidanlar da senin gibi genç, senin gibi

ince. Onları kendi ellerimizle dikelim, Altınay. Okumak sana

mutluluk getirsin, benim sevgili yıldızım...

 

Fidanlar benim boyumdaydı; mavimsi gövdeleri vardı. Onları tam

dikmiÅŸtik ki, incecik yapraklara dokunarak, hayat vererek bir rüzgar

esti dağlardan. Yapraklar titredi, kavaklar salındı... Gerileyerek,

sevinçle:

 

Bak, ne güzel! dedi DuyÅŸen. Åžu ilerdeki kaynaktan bir de su yolu

açarız buraya. Göreceksin, kocaman olacaklar! Bu tepede iki kardeÅŸ

gibi, yan yana duracaklar. Ä°yi insanlar, onları uzaktan gördükçe

sevinecek. Hayat da daha deÄŸiÅŸik olacak o zaman, Altınay. Önümüzde

güzel günler var...

 

DuyÅŸen'in temiz yürekliliÄŸi nasıl duygulandırmıştı beni... bunu

anlatacak kelimeleri şimdi bile bulamıyorum. Oracıkta durup

öÄŸretmenime baktım. Yepyeni gözlerle baktım ona; yüzünün soylu

güzelliÄŸi, gözlerinin temiz bakışı beni büyülemiÅŸti, ellerinin gücünü

yeni görüyordum sanki... sanki gülümseyiÅŸi ilk olarak ısıtıyordu içimi.

Sıcak bir dalga yükseliyordu göÄŸsümden, o güne kadar bilmediÄŸim

duygular sarmıştı gövdemi. Ona yaklaÅŸmak istiyordum.

 

ÖÄŸretmenim, bu kadar iyi olduÄŸun için teÅŸekkür ederim sana... Seni

kucaklamak, öpmek geliyor içimden, demek istiyordum.

 

Ama bunu yapacak cesaretim yoktu; o sözleri yüksek sesle

söylemeye utanıyordum. Söylesem daha iyi olacaktı belki...

DaÄŸların yeni yeÅŸermiÅŸ eteklerinden yükselen o tepede, durgun, mavi

göÄŸün altında kendi düÅŸlerimize daldık. Üzüntülerimi bir yana

atmıştım. Ertesi günü düÅŸünmüyordum bile; iki gündür eve gittiÄŸim

yoktu... yine de, teyzemin beni aramamasına şaşmıyordum. Belki

beni unutmuşlardır, diyordum... kim bilir, benimle uğraşmamaya karar

vermiÅŸlerdi belki. Evet, bu düÅŸünceler tedirgin etmiyordu beni artık;

ama DuyÅŸen'i ediyordu.

 

Köye dönerken:

 

Üzülme, Altınay, bir yolunu buluruz, dedi. Öbür gün rapor vermeye

gideceÄŸim yine. Senden de söz açarım. Belki ÅŸehre, okula yollatırım

seni.

 

Gitmek ister miydin?

 

Ben senin sözünden çıkmam, öÄŸretmenim.

 

Şehrin nasıl bir yer olduğu hakkında en ufak bir fikrim yoktu; ama

DuyÅŸen'in beni ÅŸehre göndermek istemesi, yeni düÅŸler kurmama yetti

de arttı bile. BaÅŸka bir ÅŸey düÅŸünemiyordum artık. Bazen korkudan

ölecek gibi oluyor, bazen gitmeye can atıyordum.

 

Ertesi gün okulda, dersler boyunca hayal kurdum: ÅŸehirde kiminle

kalacaktım, nasıl yaşayacaktım orada? Birisi yatacak bir yer verseydi

bana, her ÅŸeyi yapardım... odun kırar, su getirir, çamaşır yıkar, evet,

her şeyi yapardım.

 

Dışardaki at sesleri beni kendime getirdi. Öyle hızlı koÅŸuyordu ki

atlar, sanki okulu yerle bir edip geçeceklerdi. Hepimiz irkilerek ayaÄŸa

kalktık, kulak kesildik.

 

DuyÅŸen, aceleyle...

 

Siz işinize bakın, aldırmayın, dedi.

 

Kapı büyük bir hızla açıldı. EÅŸikte teyzem duruyordu. Sinsi yüzünde

kötü, karanlık bir hava vardı.

 

Duyşen kapının yanına gitti.Ne istiyorsun? diye sordu.

 

Ne istediğim seni ilgilendirmez. Kızımı evlendireceğim. Gel

buraya, piç!

 

Üstüme yürümek istedi, ama DuyÅŸen yolunu kesti onun. Büyük bir

rahatlıkla, heyecanlanmadan:

 

Burada yalnız öÄŸrenciler var, dedi. Evlenme çağına gelmiÅŸ

kimse yok.

 

Görürüz bakalım. Yakalayın ÅŸu piçi. Dışarı çıkarın. Atlılardan birine

iÅŸaret etti. O gün gördüÄŸüm kalpaklı adamdı bu. Onunla birlikte öteki

iki adam da atlarından indiler.

 

DuyÅŸen olduÄŸu yerde duruyordu.

 

ÅžiÅŸman adam saldırmaya hazırlanan bir ayı gibi DuyÅŸen'in üstüne

yürüdü.

 

Seni evsiz barksız serseri, diye homurdandı. Kızlarımız senden mi

emir alacak? Çekil yolumdan!

 

Duyşen kollarını gererek kapıda duruyordu hala.Buraya girmeye

hakkınız yok. Burası okul, dedi. Teyzem:

 

Ben dememiÅŸ miydim, benim piçi baÅŸtan çıkarmış! diye bağırdı.

 

ÅžiÅŸman adam:

 

Tükürürüm ÅŸimdi okulunun içine! diye uludu. Mosmor kesilmiÅŸti.

Elindeki kamçıyı salladı.

 

Ama daha atik davranmıştı Duyşen. Bir tekme attı adamın karnına.

Adam inleyerek yere yığıldı. Ötekiler bir anda öÄŸretmenimizin üstüne

saldırdılar. Bağırarak yanıma sığındı çocuklar. EteÄŸime yapışmış

öÄŸrencilerle birlikte adamların üstüne atıldım.

 

Bırakın öÄŸretmenimizi! Vurmayın ona! Ä°ÅŸte ben buradayım. Beni

götürün, ama öÄŸretmenimize vurmayın! diye bağırdım.

 

DuyÅŸen döndü. Burnundan oluk gibi kan boÅŸanıyordu. Yüzü öfkeden

korkutucu bir hale gelmişti. Kırılmış kapının tahtalarından birini

geçirdi eline, sallayarak:

 

Evlerinize gidin çocuklar. Altınay, kaç! diye bağırdı.

 

Bağırması çığlığa döndü kısa zamanda. Kolu kırılmıştı. SaÄŸlam

eliyle kırık kolunu tutarak geriledi; Ä°ki adam DuyÅŸen'in üstüne boÄŸalar

gibi saldırdılar.

 

Vur! Vur! Kafasına vur! Gebert!

 

Kırmızı suratlı haydutla teyzem beni yakaladılar. Saçımdaki

kurdeleyi boÄŸazıma geçirerek dışarı sürüklediler beni. Bütün gücümle

karşı koydum, kurtulmaya çalıştım. Sınıf arkadaÅŸlarım bir köÅŸeye

kümelenmiÅŸler, korkuyla bakıyorlardı bana; ağızları açıktı, ama

bağırmıyorlardı. DuyÅŸen kanlar içinde, duvarın dibine yığılmıştı.

 

ÖÄŸretmenim!

 

Ama Duyşen artık yardım edemezdi bana. Ayakta bile duramıyordu.

Yumrukların altında, sarhoşlar gibi sallanıyordu. Başını kaldırmak

istedi; yeniden yeniden vurdular ona. Beni yere fırlattılar; ellerimi

baÄŸlamışlardı. O anda DuyÅŸen de kendinden geçti.

 

ÖÄŸretmenim!

 

AÄŸzımı tıkayıp bir eyerin üstüne attılar beni.

 

Kırmızı suratlı adam, daha önce binmiÅŸti ata. Elleriyle, gövdesiyle

beni eziyordu. Öteki adamlar da atlarına atladılar. Teyzem, kafama

vurarak, yanımda koşuyor, bağırıyordu:

 

Sen istedin bunu! Neyse, artık kurtuluyorum senden! ÖÄŸretmeninin

de sonu geldi!

 

Ama sonu gelmemiÅŸti DuyÅŸen'in. Ansızın, umutsuz çığlığını duydum

onun:

 

Altınay!

 

Güçlükle arkama baktım. DuyÅŸen peÅŸimizden koÅŸuyordu. Her yanı

kana bulanmıştı; kocaman bir taÅŸ geçirmiÅŸti eline... peÅŸimizden

koÅŸuyordu. Bütün sınıf, hıçkırarak, haykırarak onu takip ediyordu.

Durun haydutlar! Durun! Bırakın onu! Altınay! diye bağırıyordu

 

DuyÅŸen.

 

Atlılar durdu. DuyÅŸen'i dövmüÅŸ olan iki adam, çevresinde dönmeye

başladılar onun. Kırılmış kolunu dişleriyle kaldırdı Duyşen, taşı

fırlattı.

 

BoÅŸa gitmiÅŸti. Ä°ki adam sopalarıyla DuyÅŸen'e vurdular. ÖÄŸretmenimiz

yere düÅŸtü. Çocukların, DuyÅŸen'in üstüne kapaklandıklarını, korkuyla

kalakaldıklarını görebildim ancak. Bayılmışım.

 

Beni nasıl götürdüler, nereye götürdüler bilmiyorum. Garip bir

çadırda buldum kendimi. Gecenin son yıldızları, çadırın tepesindeki

delikten durgun durgun parlıyordu. Solmak üzereydiler. Yakınlarda

bir ırmağın akışını, çobanların seslerini duyuyordum. BuruÅŸuk yüzlü

bir kadın, kara bir mangalın önüne çökmüÅŸtü: Yüzü toprak gibi

karaydı.

 

Döndüm. Ah, bakışımla öldürebilseydim ÅŸu adamı!

 

Kırmızı suratlı adam:

 

Hey, kadın, diye seslendi. Uyandır şunu artık.

 

Kara kadın yanıma yaklaştı; sert, nasırlı eliyle omuzumu kavradı,

sarstı. Söyle, aklını başına alsın, dedi adam. Karşı koyarsa üsteleme.

Ben ona yapacağımı bilirim.

 

Çadırdan çıktı. Kara kadın yere çömeldi yine, tek kelime bile

söylemedi. Kim bilir, belki de dilsizdi. SoÄŸuk küller gibi ölü olan

gözleri, anlamsız anlamsız bakıyordu. Terbiye edilen köpekler vardır

hani... sahipleri, ellerine ne geçerse kafalarına indirirler hayvanların;

onlar da buna alışırlar, ama bakışlarına bir anlamsızlık gelir...

gözlerine baktıkça titrer insan. Kadının cansız gözlerine baktım da,

ölüyüm, yerin altında gömülüyüm sandım. Irmağın sesi olmasaydı ölü

olduÄŸuma gerçekten inanacaktım. Sular ne güzel çağıldıyordu...

gürültüyle akıyorlardı. Özgürdüler.

 

Kötü ruhun Tanrı'nın laneti altında inlesin, teyze! Göz yaÅŸlarımda,

kanımda boğulsun! O gece kızlığımı elimden aldılar. On beş

yaşındaydım daha. Bunu yapan adamın çocuklarından da küçüktüm.

Üçüncü gece, kaçmayı aklıma koydum. Yollarda beni bekleyen

tehlikelere aldırmıyordum; yakalansam bile ne çıkardı... öÄŸretmenim

Duyşen gibi, soluğum kesilinceye kadar karşı koyardım onlara.

Sürüne sürüne, sessizce ilerledim çadırda. Dışarı çıkacaktım ki, giriÅŸi

örten çadır bezinin baÄŸlı olduÄŸunu gördüm. Çözemedim. Kenarlara

baktım; onlar da yere çakılı sopalara sımsıkı baÄŸlanmıştı.

 

Tek çare elime keskin bir ÅŸey geçirip ipleri kesmekti. Karanlıkta

küçük bir tahta parçası geçti elime. Umutsuzca yeri kazmaya

başladım.

 

Çadır bezinin altından geçecektim. Ä°mkansız bir ÅŸeydi bu; ama artık

doÄŸru dürüst düÅŸünemiyordum ki... Sadece bir tek düÅŸünce vardı

kafamda: çıkmak ya da ölmek. O adamın horultusunu duymak

istemiyordum bir daha; orada tutsak kalmak istemiyordum. Ölürsem

dövüÅŸerek ölürüm, özgür ölürüm, diyordum. Onlara boyun

eÄŸmeyecektim.

 

Orospunun biriydim artık. Ah, nasıl tiksiniyorum bu kelimeden!

Kumaydım. Hangi kokuÅŸmuÅŸ, çürümüÅŸ çaÄŸda yaratmışlardı bu

kumalığı?

 

Kim yaratmıştı? Kuma olmaktan, insanın ruhuyla, bedeniyle tutsak

olmasından daha küçültücü ÅŸey var mı dünyada? Zavallı kadınlar,

mezarlarınızdan kalkın! Kızlıkları ellerinden zorla alınmış kadınların,

aÅŸağılanmış kadınların ruhları, kalkın! Kalkın, kötü dünyaları, pis

dünyaları titretin! Ben çağırıyorum sizi, ben, sonuncunuz! Ben,

başkaldıran kuma!

 

Bugün bunları söyleyebileceÄŸim aklımdan bile geçmiyordu o

gece. Umutsuzluk içinde yeri kazdıkça kazdım. Toprak sertti, kolay

kazılmıyordu. Kırık tırnaklarımla, kanayan tırnaklarımla kazdım.

Ancak kollarımın geçebileceÄŸi büyüklükte bir çukur kazmıştım ki,

ÅŸafak söktü. Köpekler havlamaya baÅŸladı. Herkes uyandı. Atlar

ırmağın karşı kıyısına geçti, uykulu koyunlar geldi. Biri, çadırın

iplerini çözmeye baÅŸladı dışardan. Yere çakılı sopaları söktü. Kara

kadındı bu.

 

Anlaşılan gitmeye hazırlanıyorlardı. Ansızın, bir gün önce

konuÅŸulanlar geldi aklıma: bu sabah yola çıkıp geçiti aÅŸacaklar, yazı

geçirmek için daÄŸlara çıkacaklardı. UmutsuzluÄŸum arttı. Oradan

kaçmak yüz kere daha zor olacaktı.

 

Kazdığım çukurun yanından uzaklaÅŸmayı düÅŸünmedim bile. Ne

faydası vardı bunun? Kara kadın çukuru, çukurun yanındaki toprak

yığınını gördü, ama aÄŸzını açıp da tek kelime bile söylemedi, iÅŸine

devam etti. Bütün davranışlarında bir kayıtsızlık vardı. Sanki dünyada

hiçbir ÅŸey ilgilendirmiyordu onu. Kocasını bile uyandırmadı. Ortalığı

toplamak için yardım istemedi ondan. Adam, kat kat yorganların

kürklerin altında horlayarak tıpkı bir ayı gibi yatıyordu.

 

Her ÅŸey derlenip toparlandı. Ben bir kafes içindeydim sanki; ırmağın

karşı kıyısında atlarını, arabalarını yükleyen insanlara bakıyordum.

Üç atlı gördüm birdenbire; birisine bir ÅŸeyler sorduktan sonra bizim

çadıra doÄŸru gelmeye baÅŸladılar. Önce, eÅŸyaların taşınmasına yardım

edecekler sandım; ama daha dikkatli bakınca irkildim. Ä°çlerinden biri

DuyÅŸen'di; ötekiler ise kırmızı üniformalı iki jandarmaydı. Öylesine

ÅŸaşırmıştım ki, aÄŸzımı bile açamıyordum. ÖÄŸretmenim saÄŸdı demek!

Ne güzel! Ama kara bir boÅŸluk vardı içimde: bitmiÅŸtim, kirlenmiÅŸtim.

Duyşen'in başı sarılıydı; kolu askıya alınmıştı. Yere atlayıp doğru

çadıra koÅŸtu. Kırmızı suratlı, horlayan haydutun üstünden bütün

yorganları çekip aldı.

 

Kalk ayağa! diye bağırdı.

 

Adam başını kaldırıp gözlerini oÄŸuÅŸturdu; üstüne saldırmak istedi

DuyÅŸen'in, ama jandarmaların tabancalarını görünce çekindi. DuyÅŸen

yakasından tutarak ayaÄŸa kaldırdı onu; hızla kendisine çekerek yüzünü

onun yüzüne yaklaÅŸtırdı.

 

Kanı çekilmiÅŸ dudaklarının arasından:

 

Haydut domuz, diye fısıldadı. Hak ettiğin yere gideceksin şimdi.

Yürü.

 

Adam ileriye doğru bir adım atmak istedi; ama Duyşen parmaklarını

yaÄŸlı omuzuna geçirdi onun... Adamı tuttuÄŸu gibi savurdu. Öfkeyle

bakarak:

 

Bu kızı ezilmiÅŸ, çiÄŸnenmiÅŸ bir ot gibi mi görüyorsun? diye bağırdı.

Onun hayatını mahvettiÄŸini mi sanıyorsun? Hayır, korkak köpek,

mahvetmedin. Senin günün geçti; gün onun günü! Sonun geldi artık!

Kırmızı suratlı adamın çizmelerini giymesine izin verdiler; sonra

ellerini bağlayıp bir ata bindirdiler onu. Jandarmalardan biri, atın

yularından tutuyordu. Öteki arkadaydı. Ben DuyÅŸen'in atına bindim;

öÄŸretmenim yanımda yürüyordu.

 

Biz tam yola çıkmıştık ki, bir çığlık koptu arkamızdan; öyle bir

çığlıktı ki bu, bir insanın çıkarmasına imkan yoktu. Kara kadın

bağırarak arkamızdan koÅŸmaya baÅŸlamıştı. Çılgın gibi, kocasının

üstüne atıldı, elindeki taÅŸla kalpağına vurdu.

 

Sesinin olanca gücüyle:

 

Al, bu emdiÄŸin kanlar için! diye bağırdı. Köpek! Bu da kara

günlerim için! Seni saÄŸ bırakmayacağım!

 

Evlilik yılları boyunca bir kere bile baÅŸkaldırmamıştı belki. Bütün

kini, bütün hıncı ÅŸimdi ortaya çıkıyordu. Kulakları parçalayan

çığlıkları, dar boÄŸazda, kayalarda yankılanıyordu. Eyerin üstünde

korkudan sinmiÅŸ kocasının üstüne saldırdı; gübre, taÅŸ, çamur fırlattı.

Bir yandan da bağıra bağıra ileniyordu:

 

Dilerim bastığın yerde ot bitmesin! Ölün ortalarda kalsın, gözlerini

kuzgunlar oysun! Suratını bir daha görmek kısmet olmasın bana!

Defol, köpek, defol, defol!.

 

Bir an soluk aldıktan sonra saçları rüzgarda uçuÅŸarak, bağıra bağıra

uzaklaştı.

 

Bir kabus gibiydi bu. Başım dönüyordu; ezilmiÅŸtim, yıkılmıştım.

DuyÅŸen atımı yularından tutmuÅŸ götürüyordu. Sarılı başını önüne

eÄŸmiÅŸ, sessizce yürüyordu.

 

Sonunda o kötü boÄŸazı arkamızda bıraktık. Askerler epey

uzaklaÅŸmıştı bizden. DuyÅŸen atı durdurdu, gözlerinde acıyla yüzüme

baktı. İlk bakışıydı bu.

 

Sana kötülük ettim, seni koruyamadım, Altınay, dedi. Bağışla beni.

 

Elimi tutup yanağına bastırdı.

 

Sen bağışlasan bile ben kendimi bağışlamayacağım.

 

Atın yelesine kapanıp hıçkırmaya baÅŸladım. DuyÅŸen yanımda

duruyor, tek kelime söylemeden saçlarımı okÅŸuyordu. AÄŸlamama

engel olmaya kalkmıyordu.

 

Sonunda: Gel, Altınay, gidelim, dedi. Bir ÅŸey söyleyeceÄŸim sana. Ä°ki

gün önce kasabaya indim. Åžehre, okumaya gideceksin.

Gürül gürül akan duru bir derenin yanına geldik.

 

DuyÅŸen durdu. Cebinden bir kalıp sabun çıkararak:

 

Yüzünü yıka, Altınay, dedi. Al ÅŸunu, sabunları. Ä°stersen atı otlamaya

götüreyim... sen de elbiselerini çıkarıp bir güzel yıkan. Başından

geçenlerin hepsini unut. Bir daha da hatırlama. Yüz, Altınay, kendine

gelirsin.

 

Tamam mı?

 

Başımı salladım. DuyÅŸen uzaklaşınca, elbiselerimi çıkarıp suya

girdim. Dipteki beyaz, mavi, yeÅŸil, kırmızı çakıllar bana bakıyorlardı.

Mavi su, bir anda ayak bileklerimi sardı. Avuçlarıma biraz su alıp

göÄŸsüme çarptım. Ürperdim. Üç gündür ilk kez güldüm. Ne güzel

ÅŸeydi gülmek! Yeniden, yeniden su çarptım gövdeme, sonra dereye

daldım. Akıntı hemen sığ yerlere götürdü beni. AyaÄŸa kalkıp

köpüklerin arasına atladım yine.

 

Ah, dere, diye fısıldadım, ÅŸu üç günün bütün kirini, bütün kötülüÄŸünü

götür gövdemden... Kendin gibi temiz yap beni.

 

Bizim için deÄŸerli anılar taşıyan yerlerde ayak izlerimiz niye silinir?

Niye kalmaz? DuyÅŸen'le birlikte indiÄŸimiz o daÄŸ yolunu

bulabilseydim, kendimi yere atar, öÄŸretmenimin ayak izlerini öperdim.

O daÄŸ yolu, dünyanın bütün yollarından daha deÄŸerlidir benim için. O

güne, o yola, beni ışığa, taze umutlara götüren o daÄŸ yoluna ÅŸükürler

olsun... O gün parıldayan güneÅŸe, topraÄŸa ÅŸükürler olsun...

 

Ä°ki gün sonra, DuyÅŸen istasyona götürdü beni. Başıma gelenlerden

sonra artık köyde kalmak istemiyordum. Yeni hayatım yeni bir yerde

başlamalıydı. Saykal'la Kartanbay yolculuğa hazırladılar beni.

Üstüme titrediler, bol bol yemek yedirdiler, çocuklar gibi aÄŸladılar.

KomÅŸuların çoÄŸu güle güle demeye geldi. Huysuz Satımkul bile geldi.

Herkes gitmemi hoÅŸ görüyordu.

 

Satımkul:

 

Tanrı yardımcın olsun yavrum, dedi. Yolun açık olsun. Korkma,

öÄŸretmeninin dediklerini yap; her ÅŸeyi baÅŸarırısın. Sen nasıl istersen

öyle düÅŸün, ama biz de dünyayı daha iyi anlamaya baÅŸladık.

Sınıf arkadaşlarım arabanın arkasından koşup uzun uzun el salladılar...

Benimle birlikte birkaç çocuk daha gidiyordu TaÅŸkent'deki çocuklar

yurduna. Deri ceketli bir Rus kadın istasyonda bizi bekliyordu.

 

Sonraları, kavakların gölgelediÄŸi o istasyondan birçok kere geçtim!

YüreÄŸimin yarısını orada bırakmışım galiba! O bahar akÅŸamının

leylak rengi aydınlığında öyle hüzünlü, öyle yürek paralayıcı bir ÅŸey

vardı ki... Alacakaranlık bile ayrılacağımızı biliyordu sanki. Duyşen

üzüntülü olduÄŸunu göstermek istemiyordu; ama ben ne kadar üzgün

olduğunu biliyordum onun. Aynı sıcak şey gelip benim boğazıma da

tıkanmıştı. Gözlerimin içine bakarak duruyordu öÄŸretmenim; saçımı,

yüzümü, hatta ceketimin düÄŸmelerini okÅŸuyordu.

 

Elimden gelse seni bırakmazdım, Altınay, ama sana engel olmaya

hakkım yok. Okumalısın. Bilirsin, ben de pek öyle okumuÅŸ biri

deÄŸilim. Gitmelisin, senin için en iyisi bu... Günün birinde sahici bir

öÄŸretmen olursun belki, okulumuzu hatırlar, belki de gülersin. En iyisi

bu, en iyisi bu...

 

Uzaklardan, trenin boÄŸazda yankılanan düdüÄŸü duyuldu; ışıkları

göründü. Bekleyenler kıpırdanmaya baÅŸladılar.

 

Sesi titreyerek:

 

Biraz sonra gideceksin, dedi DuyÅŸen. Mutlu ol, Altınay. Çalış, çok

çalış. Önemli olan çalışmaktır.

 

KonuÅŸamıyordum; yaÅŸlar tıkamıştı beni. DuyÅŸen gözlerimi sildi:

 

Ağlama, Altınay. Sonra birden hatırladı:

 

Seninle diktiÄŸimiz o kavaklar var ya, onlara kendi ellerimle

bakacağım. Önemli bir insan olarak köye döndüÄŸünde o kavakların ne

kadar güzel olduklarını göreceksin. Tren istasyona girmiÅŸti.

 

DuyÅŸen kollarının arasına aldı beni, alnımdan öptü.

 

Artık ayrılıyoruz. Talihin açık olsun. Güle güle bir tanem...

 

Korkma, her zaman cesur ol...

 

Basamaklara atlayıp omuzumun üstünden baktım. O anı hiç

unutmayacağım. DuyÅŸen, bir kolu askıda, yaÅŸlı gözlerle bakıyordu

bana. Bir daha dokunmak istermiÅŸ gibi eÄŸilmiÅŸti... tren hareket etti.

Güle güle, Altınay! Güle güle, parıldayan ışığım, diye bağırdı.

HoÅŸça kal, öÄŸretmenim! HoÅŸça kal benim sevgili öÄŸretmenim! DuyÅŸen trenin

yanı sıra koşmaya başladı. Geride kalınca daha da hızlandı.

 

Altınay! diye bağırdı.

 

Sesinde öyle bir acelecilik vardı ki, söylemek istediÄŸi çok önemli bir

ÅŸeyi ansızın hatırlamış gibiydi. Geç kalmıştı artık; geç kaldığını kendi

de biliyordu. Çok derinlerden, içinin derinliklerinden kopup gelen o

ses hala kulaklarımdadır.

 

Tren bir tünele girdi, sonra düzlüÄŸe çıktı; hızlanarak Kazak

ovalarından yeni hayatıma götürdü beni...

 

HoÅŸça kal, öÄŸretmenim; hoÅŸça kal ilkokulum, çocukluÄŸum; ilk

sevgim, hoÅŸça kal...

 

DuyÅŸen'in düÅŸlerindeki büyük ÅŸehirde yaÅŸadım, bize anlattığı

geniÅŸ pencereli okullardan birinde okudum. Ortaokulu bitirdikten

sonra, bir enstitüye yazılmak için Moskova'ya gönderdiler beni.

O uzun öÄŸrencilik yıllarında ne güçlükler çıktı karşıma... bu

kadar bilgiyi öÄŸrenemeyeceÄŸim diye zaman zaman umutsuzluÄŸa

kapıldım. Ama bırakmadım okumayı, bırakmaya cesaret edemedim,

ilk öÄŸretmenime çok ÅŸeyler borçluydum. En güç zamanlarımda bile

onu düÅŸünmek yeni bir tutku verdi bana. BaÅŸkalarının bir kerede

kavradıkları ÅŸeyleri ben uzun uzun çalışarak anlayabiliyordum. Her

şeye en baştan başlamıştım.

 

Orta okuldayken, Duyşen'e bir mektup yazmış, onu sevdiğimi,

beklediğimi bildirmiştim. Cevap vermedi. Ben de bir daha yazmadım.

Çalışmalarımı sürdürebilmem için kendisini de, beni de bu

mutluluktan yoksun bırakıyordu galiba. Belki de haklıydı... Yoksa

baÅŸka bir sebep mi vardı? O sıralarda aklımdan geçen kuÅŸkuları,

çektiÄŸim acıları kimse bilemez!

 

Ä°lk derecemi Moskova'da, tezimi verdikten sonra aldım. Benim için

büyük, önemli bir zaferdi bu. Durmadan çalıştığım için köyüme bir

kerecik bile gidemedim. Sonra savaÅŸ patladı. O yıl, güz aylarından

birinde, Frunze'ye giderken DuyÅŸen'den ayrıldığım küçük istasyonda

indim. Åžansım varmış: köyümüze bir araba gidiyormuÅŸ. Ancak ÅŸimdi,

o kötü savaÅŸ günlerinde gidebiliyordum sevgili köyüme. DeÄŸiÅŸen

ovada yeni köyler, ekilmiÅŸ tarlalar, bilmediÄŸim yollar, köprüler

gördükçe seviniyordum; ama savaÅŸ, sevincimi gölgeliyordu.

 

Köye yaklaşırken tepeden tırnaÄŸa bir heyecan kapladı beni. Uzaktan,

yeni sokakları, evleri, bahçeleri seçmeye çalıştım bir süre; sonra,

eskiden okulumuzun bulunduğu tepeye baktım. İki kavak yan yana

duruyordu. Onları görünce soluÄŸum kesilir gibi oldu. Meltemde

hafif hafif salınıyorlardı. Hayatımda ilk kez kendi adıyla seslendim

ona; öÄŸretmenim demedim.

 

DuyÅŸen, diye fısıldadım. Benim için yaptıklarına teÅŸekkür ederim,

DuyÅŸen! Beni hiç aklından çıkarmadın demek... sözünü tuttun...

Gözlerim yaÅŸardı.

 

Arabacı merakla:

 

Neyiniz var, diye sordu. Bir ÅŸeyim yok. Bu köyden kimseyi tanır

mısınız?

 

Tabii. Herkesi tanırım.

 

DuyÅŸen'i de tanır mısınız? Eskiden öÄŸretmenlik ederdi.

 

DuyÅŸen mi? Askere gitti... Onu askerlik ÅŸubesine ben götürdüm.

Bu arabayla. Beni orada bırakmasını söyledim genç arabacıya. Ne

yapacaktım? Ev ev dolaşıp beni hatırlayanları mı ziyaret edecektim?

Böyle bir zamanda yapamazdım bunu. DuyÅŸen uzaklardaydı,

savaşıyordu. Üstelik teyzemle amcamın evine adım atmamaya da

yemin etmiÅŸtim. Ä°nsan birçok ÅŸeyi bağışlayabilir, ama onların

yaptıklarını bağışlamak elde mi? Köye döndüÄŸümü bilmelerini bile

istemiyordum. Arabadan inince tepeye, kavakların yanına tırmandım.

Ah, kavaklarım benim, güzel kavaklarım! Bir zamanlar incecik

fidanlardınız siz... ne sular aktı köprülerin altından! Sizi diken, sizi

büyüten insanın bütün dedikleri doÄŸru çıktı! Neden öyle hüzünle,

yasla mırıldanıyorsunuz? Yazın geçtiÄŸine mi yanıyorsunuz yoksa;

soÄŸuk rüzgarlar yapraklarınızı koparıyor, ona mı üzülüyorsunuz?

Yoksa gövdeleriniz, halkımızın kederiyle, acısıyla mı inliyor?

Evet, kış gelecek, soÄŸuk geceler, tipiler göreceksiniz; ama sonra

bahara kavuşacaksınız yine...

 

Uzun zaman kaldım orada; sararan yaprakların hışırtısını dinledim.

AÄŸaçların dibindeki su yolu yeni temizlenmiÅŸti; suların üstünde sarı

yapraklar yüzüyordu. Oradan, yapılmakta olan yeni okulun çatısını

görebiliyordum. Tepedeki eski okulun ise hiç izi kalmamıştı...

Yola indim; karşıma çıkan ilk arabaya atlayıp istasyona gittim.

 

SavaÅŸ bitti, zafer kazanıldı. Çocuklar, kitaplarını babalarının harita

çantalarıyla götürmeye baÅŸladılar okula. Kocalar cepheden dönüp

erkek iÅŸlerini yapmaktan kurtardılar kadınları. Dulların gözlerinde yaÅŸ

kalmamıştı artık, yalnızlıklarına alıştılar. Sevdiklerinin yollarını hala

gözleyenler de vardı.

 

Ben de DuyÅŸen'den hiç haber alamamıştım. Kurkuru'dan gelenler

kayıp listesinde olduÄŸunu söylüyorlardı onun; köy Sovyetine öyle

haber gelmiÅŸti.

 

Belki de ölmüÅŸtür, diyorlardı. Aradan uzun zaman geçti, ondan hala

bir haber yok.

 

Demek öÄŸretmenim dönmeyecekti. Birbirimizden ayrıldığımız gün

demek son olarak görmüÅŸtüm onu...

 

Åžaşıyorum: yüreÄŸimde ne kadar acı, ne kadar hüzün birikmiÅŸ.

Hayatımın eski sayfalarına baktıkça anlıyorum bunu.

 

1946 güzünün sonlarında, bilimsel bir görevle Tomsk Üniversitesi'ne

gönderildim. Sibirya'yı ilk geçiÅŸimdi. Güzün çok kederli görünüyordu

Sibirya. Yüzyıllık ormanlar, koyu bir duvar gibi geçiyordu

yanımızdan.

 

Aradaki açıklıklarda, bacalarından incecik dumanlar tüten kara damlı

kulübeler vardı. SoÄŸuk, ıssız tarlalara ilk kar yaÄŸmıştı. Kargalar

bağırarak uçuÅŸup duruyorlardı. Hava çoÄŸu kez kapalıydı.

 

Ama trende hiç canım sıkılmadı. Yol arkadaÅŸlarımdan biri, savaÅŸta

yaralanmış koltuk deÄŸnekli bir adam, askerdeyken başından geçmiÅŸ

eğlenceli olayları anlattı bize. Anlattığı komik, iğneli, zararsız,

gerçeÄŸe dayanan hikayeler hiç bitmeyecekmiÅŸ gibi geliyordu. Herkes

adama ısınıvermiÅŸti. Novosibirsk'i geçince, tren bir makas başında

durdu. Adamın son anlattığı fıkraya gülerek pencereden dışarı

bakıyordum.

 

Hareket ettik, makasçının küçük kulübesinin önünden geçiyorduk ki,

ansızın irkildim. Az kalsın bayılacaktım. Yüzümü pencereye dayadım.

DuyÅŸen'i görmüÅŸtüm, oradaydı! Elinde küçük bir bayrak, aÅŸağıda

duruyordu. Aklımı kaçırıyorum sandım.

 

Sesimin olanca gücüyle:Durun! diye bağırdım.

 

Ne yapacağımı bilmeden kompartımandan fırladım, koridorun ucuna

kadar koÅŸtum. Gözüme iliÅŸen imdat kolunu çektim.

 

Vagonlar birbirine çarptı. Lokomotif bir anda durdu. Bavullar düÅŸtü;

kadınlar çığlık atmaya, çocuklar aÄŸlamaya baÅŸladı. Biri:

 

Tren bir adama çarptı! diye bağırdı.

 

Ben sahanlığa çıkmıştım bile. Hiçbir ÅŸeye aldırmadan yere atlayıp

DuyÅŸen'e, makasçının kulübesine doÄŸru koÅŸtum. Kondüktörlerin

düdükleri duyuluyordu arkamdan. Yolcular da yere atlamış, peÅŸimden

koşuyorlardı.

 

Treni boydan boya geçtim. DuyÅŸen de bana doÄŸru koÅŸuyordu artık.

DuyÅŸen! ÖÄŸretmenim! diye bağırdım. DuyÅŸen'di bu, tabii DuyÅŸen'di;

yüz onun yüzü, gözler onun gözleriydi. Biraz yaÅŸlanmış, bıyık

bırakmıştı.

 

Kazakça:

 

Bir ÅŸey mi oldu kardeÅŸ? diye sordu. Yanılıyorsunuz. Ben makasçıyım.

Adım Beynu.

 

Beynu mu?

 

Acıdan, umutsuzluktan, utançtan bağırmamak için diÅŸlerimi sıktım.

Ne yapmıştım? Ellerimle yüzümü kapayıp başımı önüme eÄŸdim. Yer

yarılsaydı da içine girseydim keÅŸke! Kendilerini korkuttuÄŸum için

yolculardan özür dilemeliydim... makasçıdan da. Ama aÄŸzımı bile

açamıyordum. Yolcular da bir tuhaf olmuÅŸlardı, garip bir sessizlik

içindeydi hepsi. Bana kızacaklar, söylenecekler sanıyordum. Hiçbiri

konuÅŸmuyordu. O büyülü sessizliÄŸi bir kadının hıçkırıkları bozdu:

 

Zavallıcık, ya kocası ya da kardeÅŸi sandı makasçıyı! Herkes kendine

geldi.

 

Biri, derinlerden gelen bir sesle: Yazık, diye mırıldandı.

 

Bir kadın sesi titreyerek:

 

SavaÅŸta neler olmadı ki, başımızdan neler geçmedi ki, dedi. Makasçı

ellerimi yüzümden çekti:

 

Gidelim. Sizi kompartımanınıza kadar götüreyim. Hava gittikçe

soğuyor. Bir koluma o, bir koluma da tanımadığım bir adam girdi.

Gidelim yoldaÅŸ, dedi adam. Seni anlıyoruz. Yol açtılar. Bir cenaze

törenindeydim sanki... sanki kocam ölmüÅŸtü de herkes benim acımı

paylaşıyordu. Yolcular arkamızda, ağır ağır yürüdük. Trenin

yanındakiler de sessizce bu törene katıldılar. Biri bir ÅŸal attı

omuzlarıma. Koltuk deÄŸnekli adam, hemen arkamda yürüyordu. Ara

sıra yanıma yaklaşıyor, üzüntüyle yüzüme bakıyordu.

 

Bu neÅŸeli, temiz yürekli, korkusuz adam nedense kasketini başından

çıkarmıştı. Galiba aÄŸlıyordu. Ben de aÄŸlıyordum. Ağır ağır trenin

yanında yürüdük. Vızıldayan, ıslık çalan telgraf tellerinde bir cenaze

marşının seslerini duyuyordum.

 

Bir daha göremeyeceÄŸim onu.

 

Kompartımana girerken, ÅŸeftiren önümü kesti. Öfkeliydi; parmağını

sallayarak, bağıra bağıra sorumluluklardan, cezalardan söz açtı.

Kendimi savunmak için tek kelime bile söylemedim. Hiçbir ÅŸeye

aldırmıyordum. Bir kağıt tutuÅŸturdu elime, gösterdiÄŸi yeri imzalamamı

söyledi. Ama uzattığı kalemi tutamayacak kadar güçsüzdüm.

 

Koltuk değnekli adam, kağıdı kaparak:

 

Rahat bırak onu! diye bağırdı şeftirene. Ver, ben imzalayayım. İmdat

kolunu ben çektim. SorumluluÄŸu da ben üstüme alıyorum. KaybettiÄŸi

zamanı kazanmak için, Sibirya'da, eski Rus toprakları üstünde hızla

gitmeye baÅŸladı tren. Biri gitar çalıyordu; gitarın sesi, büyük bir hüzün

katıyordu geceye. Kocaları ölmüÅŸ Rus kadınlarını anlatan o parçayı,

savaÅŸtan sonra acı bir karşılaÅŸmanın anısı olarak yüreÄŸimde taşıdım...

Yıllar geçti. Gelecek, irili ufaklı dertleriyle önümüzdeydi. Sonraları

evlendim. Kocam iyi bir insan. Çocuklarımız, mutlu bir yuvamız var.

Felsefe doktoramı verdim. Birçok yolculuklar ettim. Birçok ülkeler

gördüm. Ama Kurkuru'ya dönmedim bir daha. Kendime göre

sebeplerim, özürlerim vardı. Köyümle olan baÄŸlarım kötü baÄŸlar,

bağışlanmaz baÄŸlar. GeçmiÅŸi unutmadım. Unutabilir miyim hiç? Ama

ondan uzaklaştım.

 

Aklıma dağlardaki o dereler geliyor. Yeni bir yol yapılmış, kaynağa

çıkan o eski yol unutulmuÅŸ. Yolcular su içmek için artık tırmanmıyor

o yolu. Kaynağın kenarlarını otlar, çalılar bürümüÅŸ. Yakında izi bile

kalmaz.

 

Sıcak bir günde birinin aklına gelir belki, ana yoldan sapıp

susuzluÄŸunu gidermek için onu arar. Yanına varır, çalıları aralayarak

kaynaÄŸa eÄŸilir... derin, kıpırtısız suyun duruluÄŸuna ÅŸaÅŸar. Ä°çinde

kendini görür, güneÅŸi, gökyüzünü, daÄŸları görür. Böyle bir yeri

unutmuÅŸ olmanın acısını duyar, kaynaktan arkadaÅŸlarına söz açmaya

karar verir. Ama çok geçmez, unutulur.

 

Ara sıra böyle ÅŸeyler de oluyor hayatta. Kim bilir, belki de böyle

olmalı...

 

Kurkuru'ya son geliÅŸimde bunları düÅŸündüm.

 

Ansızın gitmem sizi şaşırtmıştır tabii. Bunları oradakilere anlatamaz

mıydım diyeceksiniz. Anlatamazdım. Kendimden öyle utanıyordum

ki, bir an önce gitmeye karar verdim. DuyÅŸen'i göremeyeceÄŸimi, onun

gözlerinin içine bakamayacağımı biliyordum. Kendimi toparlamam,

her ÅŸeyi rahat bir kafayla yeni baÅŸtan düÅŸünmem gerekiyordu. Bunu

yalnız Kurkuru'lulara deÄŸil, bütün insanlara anlatmalıydım.

 

Beni utandıran bir baÅŸka sebep daha vardı: o toplantının en önemli

kişisi ben değildim aslında, onur yeri bana verilmemeliydi. O onur

yeri ilk öÄŸretmenimizin, köyümüzün ilk sosyalisti olan DuyÅŸen'indi.

Herkesten çok o hak etmiÅŸti onur yerini. Öyle olmadı. Biz yiyip

içerken, o, altın yürekli adam, telgraflarımızı getiriyordu dörtnala;

sonra da dağıtımı tamamlamaya gitti.

 

Kurkuru'lu gençler, DuyÅŸen'in ne kadar iyi bir öÄŸretmen olduÄŸunu

bilmezler. YaÅŸlıların çoÄŸu hayatta deÄŸil. DuyÅŸen'in öÄŸrencilerinin

çoÄŸu da savaÅŸta öldü.

 

Onun için, bizden sonraki kuÅŸaklara öÄŸretmen DuyÅŸen'i anlatmak

görevini ben yükleniyorum. Benim yerimde kim olsa böyle yapardı.

Ama Kurkuru'ya gitmemiÅŸtim bir daha, DuyÅŸen'den haber

alamamıştım, yüzü, müzenin sessizliÄŸinde saklanan deÄŸerli bir

kabartma olmuÅŸtu benim için.

 

Gidip öÄŸretmenimi göreceÄŸim, sorularına cevap vereceÄŸim onun;

beni bağışlamasını dileyeceğim.

 

Moskova'da iÅŸimi bitirdikten sonra Kurkuru'ya dönüp yeni okula

Duyşen'in adını vermelerini isteyeceğim. Evet, Duyşen'in, kolhozun

bir üyesinin, postacının... Sizin de beni desteklemenizi istiyorum.

Yalvarırım, destekleyin beni.

 

Şimdi gecenin biri. Balkonda durup şehir ışıklarının denizine

bakarken, Kurkuru'ya dönüp öÄŸretmenimi göreceÄŸimi, onun beyaz

sakalını öpeceÄŸimi düÅŸünüyorum...

 

Pencerelerimi ardına kadar açıyorum. Temiz hava doluyor odaya.

Yeni resmim için çizdiÄŸim desenlere mavimsi, solgun loÅŸlukta, göz

atıyorum. Bir sürü desen var; hep yeni baÅŸtan, yeni baÅŸtan baÅŸlamıştım

çünkü. Ama resmimi bir bütün olarak göremiyorum daha. Asıl ÅŸeyi

bulamadım. AÄŸaran gecede odayı adımlıyorum, düÅŸünerek, düÅŸünerek,

düÅŸünerek... Hep böyle olur. Yapacağım resmin içimde kalacağını

sanırım hep...

 

Yine de, bitmemiÅŸ resmimden söz açmak istiyorum size. Yardımınızı

istiyorum. Anlamışsınızdır tabii, resmi köyümüzün ilk öÄŸretmenine,

ilk sosyalistine; yaşlı Duyşen'e adayacağım.

 

Ama bilmiyorum, bu savaÅŸçının hayatını, o hayatta önemli bir yer

tutan amaçları, tutkuları renklerle verebilir miyim... Bu dolu bardağı

taşırmamalıyım; sizlere, çaÄŸdaÅŸlarıma taşırmadan verebilmeliyim

onu. Ama nasıl yapacağım? Yalnız kendi düÅŸüncelerimi yansıtmak

istemiyorum; ortak bir yaratıcılıkla yapmalıyım resmimi. Ama nasıl

yapacağım?

 

Bu resmi mutlaka yapmalıyım, güçsüzüm, kuÅŸkular içindeyim, ama

yapmalıyım.

 

UmutsuzluÄŸa kapılıyorum. DüÅŸünüyorum da, ressam olmak bin bir

güçlükle karşılaÅŸtırıyor insanı. Acı bir ÅŸey bu. Bazen kendimi öyle

güçlü buluyorum ki, bıraksalar daÄŸları bile delebilirim! O zaman

ÅŸunları söylüyorum kendi kendime: incele, çalış, seç. DuyÅŸen'le

Altınay'ın kavaklarını, onları çiz. En tepedeki dallara çıkmış,

esrarengiz uzaklıklara büyülenmiÅŸ gibi bakan yalınayak bir çocuÄŸun

resmini çiz.

SON

 

---

---