ORHAN VELÄ° YÃœZ YAÅžINDA

ORHAN VELÄ° YÜZ YAÅžINDA

Antalya Sanatçılar DerneÄŸi ANSAN ‘da yapılan 13. Akdeniz Åžiir Günleri toplantısında Orhan Veli ve Garip Åžiiri üzerinde konuÅŸuldu. Orhan Veli’nin ilk kez senin benim gibi, bizim gibi sıradan insanları, sokaktaki adamı konu alan ÅŸiirleri o dönemde o kadar büyük tartışmalara yol açmış ki… Cumhuriyetin yeni edebiyatı Osmanlıcadan Türkçeye doÄŸru deÄŸiÅŸmeye baÅŸlayınca kıyametler kopmuÅŸ. Demek ki deÄŸiÅŸime, yenileÅŸmeye karşı olanlar her zaman var. Åžimdi de var… Hatta dil konusunda geriye doÄŸru özlem duyarak geliÅŸen Türkçeye karşı bugün bile karşı duran, bu yüzyılda yaÅŸasalar da kafaları 100 yıl öncede kalmış iyi ya da kötü niyetli her tür insan var. O dönemdeki Osmanlıca sevdasını bir yere kadar anlamak olası; ancak bu devirde hala güzel Türkçenin önünü kesme sevdasını anlamak zor. Kendi dilini sevemeyen o ülkenin kültürünü nasıl sevecek?

Ä°ÅŸte Ahmetlerli ÅŸair Hasan VAROL’un da konuÅŸmacı olduÄŸu ÅŸiir günlerinde Orhan Veli tanıtılırken ister istemez Cumhuriyetin getirdiÄŸi arı Türkçe de gündeme geldi. VAROL’un bu toplantıyla ilgili yazısını sizlerle paylaşıyoruz. (M.Koç)

 

ORHAN VELÄ° YÜZ YAÅžINDA

HASAN VAROL

Orhan Veli 1914 yılında Ä°stanbul’da doÄŸar. Melih Cevdet Anday, Oktay Rifat ile Ankara’da birlikte okurlar. Birlikte ÅŸiir yazarlar ve sonuçta o yılların ÅŸiirine göre okuyana garip gelecek yepyeni bir ÅŸiirdir bu.  O ÅŸiirler eskiyi yıkıcı olup önce garip karşılanan ama sonradan da sevilen ÅŸiirler olduÄŸu için, bu ÅŸiirler toplamına (1937 yılında yayımlanmaya baÅŸlayan ÅŸiirler) Garip ÅŸiirleri diyorlar.

Antalya Sanatçılar DerneÄŸinde 30 Mayıs 2014 günü Orhan Veli ÅŸiiri üzerine, yani Garip ÅŸiiri üzerine konuÅŸtuk. Åžair Arife Kalender, ÅŸiirimizin geçmiÅŸiyle Garip ÅŸiiri ve sonrası üzerine uzunca bir sunum yaptı. Ä°kinci konuÅŸmacı da bendim, ben de Orhan Veli üzerine okumalarımdan kısa bilgiler aktardım.

Orhan Veli bir dönemin (Cumhuriyet öncesi ÅŸiirimizin) ÅŸiirine itiraz ediyor, özellikle “halkın zevkini” karşılamadığı için ve geçmiÅŸ ÅŸiirin konuÅŸma diline uymadığı için itiraz ediyor arkadaÅŸlarıyla, ÅŸiirlerini bu üç kiÅŸi bu anlayışla, geçmiÅŸe karşı bir ÅŸiir ile ortaya koyuyor, bu ÅŸiirler de Garip ÅŸiirleridir.

Yazılan ÅŸiirler içinde en çok gürültüyü Kitabe-i Seng-i Mezar ÅŸiiri koparır. Bir yandan garipsenir, yadırganır bir yandan da sevilir. Ama “nasır” sözcüÄŸünün ÅŸiire girmesine gericiler tahammül edemezler.

Hiçbir ÅŸeyden çekmedi dünyada

Nasırdan çektiÄŸi kadar;

Hatta çirkin yaratıldığından bile

O kadar müteessir deÄŸildi;

Kundurası vurmadığı zamanlarda

Anmazdı ama Allahın adını,

Günahkâr da sayılmazdı.

Yazık oldu Süleyman Efendi’ye.

 

Nurullah Ataç’ın deyiÅŸiyle bu ÅŸiir, ÅŸiirin “vapurlara, tramvaylara, kahvehanelere kadar girmesine” yol açar.

Cahit Sıtkı. “...ÅŸiiri vezin doldurmaktan ibaret sanan ve gerçek ÅŸiir faaliyetinden haberi olmayan aruz hece softalarını çileden çıkardı. Mizah dergilerinde Orhan’ı tefe aldılar. Ama ne oldu? Orhan Veli adında yeni bir ÅŸair türediÄŸini duymayan kalmadı.” (Bütün Yazılar, s 75)

Yusuf Ziya Ortaç: “Vezin gitti, kafiye gitti, mana gitti...Türk ÅŸiirinin berceste mısraı diye Yazık oldu Süleyman Efendiye! Rezaletini alkışladılar... GöÄŸüslerinde cehennemler yanan sanat cücelerinin kınalar yakıp, ziller takıp şıkır şıkır oynadıklarını gördük!

Sanatın darülâcezesiyle timarhanesi el ele verdi, birkaç mecmuanın sahifesinde saltanat kurdular! (...) Ey Türk GençliÄŸi!.. Sizi bu hayasızlığın suratına tükürmeye davet ediyorum!”

Bu ÅŸiir bu kadar ağır eleÅŸtiri alır ama bu eleÅŸtiriler Orhan Veli’nin daha çok tanınmasına yarar.

O yılların büyük denemecisi Osmanlıcaya karşı olan Nurullah Ataç Orhan Veli ve arkadaÅŸlarının ÅŸiirlerini desteklemiÅŸ, anlaşılmasına yardımcı olmuÅŸtur.

Sonuç olarak, Orhan Veli’nin kısa ÅŸiir yaÅŸamına baktığımızda yenilikçi, Türkçeyi seven bir ÅŸair olduÄŸunu görüyoruz, sadece yenilikçi deÄŸil, devrimci de...

Sözü uzatmadan isterseniz bir anı aktarayım Orhan Veli ile ilgili, ne kadar zeki olduÄŸunu ortaya koyan bir anı bu.

Orhan Veli ve arkadaşı öykücü Sait Faik; birer Cumhuriyet gazetesi alıp birlikte otururlar, baÅŸlarlar bulmacalarını çözmeye. Kim önce bitirirse o günün yemek rakı parasını ödeyecektir. Çünkü ikisi de yolsuzdur, yani parasızdır bu nedenle böyle davranıyorlar.

Ä°kisi de yolsuz. Her gün Orhan Veli bizim Sait’i yeniyor. Bulmacayı önce bitiriyor. Sait’in burasına gelmiÅŸ. “Nasıl beceriyorsun lan, her gün rakıyı bana ısmarlatıyorsun, sen bunu daha önce çözüyorsun” demiÅŸ. Orhan Veli de sakin bir biçimde, “Cumhuriyet’in bulmacasını ben hazırlıyorum” demiÅŸ.

Sözü uzatmayayım, o ÅŸiiriyle, kendisinin deyiÅŸiyle “...eski ÅŸiirin yüksekten konuÅŸmasına karşılık olarak ÅŸiire sokulan alelade konuÅŸma; bir de eski ÅŸiirin büyük konularının, büyük heyecanlarının yanı başında yer alan küçük, alelade olaylar, küçük, alelade insanların” ÅŸiirini yazmıştır. KonuÅŸma dilini ÅŸiire getirmiÅŸ; Oktay Rifat’ın deyiÅŸiyle “Türkçemizde bir havalandırma hareketi”yapmış ve baÅŸarmıştır.

Ä°ÅŸÅŸiz, çalışan insanların, tüm halkın zevkini yakalamış, herkesçe çok sevilmiÅŸtir, önce yadırgansa da garipçe bulunsa da...

Hasan Varol