Türklerin Kullandığı Alfabeler,
Eski Türk Alfabeleri
Türklerin kullandığı alfabeler yaşadıkları döneme göre
değişiklik göstermiş olup en başlıcaları Göktürk alfabesi, Uygur alfabesi, Arap
alfabesi ve Latin alfabesidir.
Türkiye Cumhuriyeti`nde bugün kullanılmakta olan
alfabeye gelinceye kadar Türklerin alfabelerini birkaç kez değiştirdikleri
bilinmekte ve bu konuda şöyle dörtlü bir dizi yapılmaktadır:
Göktürk alfabesi
Uygur alfabesi
Arap alfabesi
Latin alfabesi
Eski Türk
Alfabeleri Nelerdir?
Böyle bir sıralama gerçeği tümüyle yansıtmadığı gibi
adlandırmaların “Arap” ve “Latin Alfabesi” diye yapılması da bazı kavram ve
değerlendirme kargaşasına yol açmaktadır. Tarih boyunca çok geniş ülkelere
yayılan ve çok değişik kültürlerle ilişkiler kuran Türkler bu dört alfabenin
dışında başka alfabeler de kullanmışlardır. Günümüzde de söz konusu dört
alfabeden başka alfabeler kullanan Türkler vardır.
Öte yandan, İslamiyet’le birlikte Türkler arasında
yaygınlık kazanan alfabe, salt Arapların kullandıkları harflerden ibaret
olmayıp, ona bazı eklemeler de yapılmıştır. Bu nedenle eski yazı ya da Osmanlı
alfabesi diye de nitelenen alfabe, Arap alfabesinin Türkçeye uygunluk
sağlamasına çalışılan geliştirilmiş bir biçimi idi. Bu nedenle ona Arap
alfabesi değil Arap kökenli alfabe demek daha doğru bir niteleme olur.
Bunun gibi, Türkiye Cumhuriyeti`nde kullanılan alfabe
de özgün bir Latin alfabesi olmayıp Latin kaynaklı yeni Türk alfabesidir.
Nitekim söz konusu alfabenin kabulünü öngören 1928 tarihli yasa “Türk
Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun” başlığını taşımaktadır.
Türklerin
Tarih Boyunca Kullandığı Alfabeler
1) Göktürk
Alfabesi:
Göktürk veya Orhun alfabesi olarak adlandırılır.
Orhun’da yerleşimde bulunmuş Türkler tarafından kullanılmış ve düzenlenmiştir.
Bu alfabeyi Hunlar, Göktürkler ve Türk kavimler kullanmış ve eklemelerde
bulunmuşlardır. Göktürk alfabesi 38 harften meydana gelmektedir. Dördü sesli
olup, sekiz sesi karşılar, geri kalan harfler sessiz harf statüsündedir. İlginç
olan ise; ok, ko, uk, ku, ük, kü, nç, nd, gibi heceler kendine has harflerle
gösterilir. Sağdan sola doğru yazılır bu alfabe ve bu şekilde okunur.
Göktürkçe hakındaki tüm yazılarımız için şuraya
tıklayınız: GÖKTÜRKÇE DERSLER VE ADINIZIN YAZILIŞI
2) Uygur
Alfabesi:
Göktürklerden sonra kurulan Uygurlar tarafından
adlandırılmıştır bu alfabe. 18 adet işaretten,sembolden meydana gelmiştir.4
sesli harf geri kalan harfler ise sessiz harf olarak bilinir. Sağdan sola
yazılış mevcuttur ve harfler birbirine bitişik olacak şekilde yazılır. Bu
yazının katiplerine yani yazıcılarına Bu yazının katiplerine, bakşı, bakşıgeri
veya serbahşı adı verilmektedir.
3)
Arap-İslam Alfabesi:
Türklerin İslamiyeti kabulünden sonra gerçekleşen bu
dönemde bu alfabe ön plana çıkmış ve yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Arap alfabesi 28 harftir ancak Türklerin kullandıkları 31 ile 36 harften
meydana gelmektedir. Bu alfabe ile Türk islam tarihinde birçok eser
verilmiştir. Sağdan sola yazılır. Kullanımı zor gibi görünse de harflerin
öğrenimi çok da zor ya da uğraştırıcı değildir.
4) Kiril
Alfabesi:
Kiril alfabesi emperyalizmin zoraki uygulamasıdır.
Ruslar sınırları içinde Türklere bütünlüklerini bozmak amacıyla tek bir alfabe
yasağı koyarak farklı semboller ve şekillerle dolu alfabeler koymuştur. Otuz
sekiz harftir. On biri sesli, geri kalan harfler ise sessiz harf statüsündedir.
Soldan sağa doğru yazılır. Kullanım alanı, Rusya’daki Türkler içindir.
5) Latin
Alfabesi:
1925 yılında ilk olarak Azerbaycan Türkleri tarafında
kullanılmıştır. Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasından sonra 1928 yılında
ülkemizde kullanılmaya başlandı. 8 sesli harf bulunur geri kalan ise sessiz
harftir. Türkiye ve Avrupa Türkleri tarafından kullanılan bu alfabe diğer
kullanılan alfabelere göre daha kolay ve öğrenilmesi daha basittir. Türkler bu
5 alfabenin yanı sıra birçok alfabeyi kullanmıştır ancak uzun süre kullanılan
ve bizlerin etki ettiği alfabeler bilgi verilen 5 alfabedir.
GÜNÜMÜZDE
TÜRK DEVLETLERİNCE KULLANILAN ALFABELER
Günümüzde bağımsız Türk devletlerinin kullandığı
abeceleri aşağıdaki tablodan inceleyebilirsiniz.
Anımsatmalar
1. Kazakistan ve Kırgızistan dışındaki ülkelerde Latin
abecesi kullanılmakta, bu iki ülkede ise Kiril abecesi kullanılmaktadır.
2. Kazakistan ve Kırgızistan abecelerinde z'den sonra
gelen simgeler, Rus abecesindeki bileşik seslerdir ve genellikle Rusça kökenli
sözcüklerin etkisiyle abeceye girmiştir.
3. Kapalı e, genizcil n, hırıltılı h ve gırtlak k'si
gibi Türkiye Türkçesinde yazı dilinde yitmiş olan bazı eski Türkçe sesler, bazı
abecelerde vardır.
ABECELER (ALFABELER) İÇİN TIKLAYINIZ
Göktürk alfabesi
Türk dünyası alfabeleri
Kazak alfabesi
Kırgız alfabesi
Osmanlı alfabesi
Rus alfabesi
Tatar alfabesi
Sağır-Dilsiz alfabesi
Bulgar alfabesi
Çin alfabesi
Yunan alfabesi
Enokyan alfabesi
Sanskrit alfabesi
Kiril alfabesi
Viking alfabesi
Mors alfabesi
Körler alfabesi, Braille alfabesi .
Mısır alfabesi
Uygur alfabesi
Moğol alfabesi